Pobierz pdf

6 sierpnia 2014 r. w kościele św. Benona w Warszawie odbył się „przedpremierowy” koncert pt. Missa Polonica AD 1475 zespołu Jerycho pod dyrekcją Bartosza Izbickiego.

Jakkolwiek koncert ten obfitował w bardzo różne rodzaje utworów chorałowych i nie tylko, ułożonych w cykl mszalny, na mnie największe wrażenie zrobiło Credo Cardinale, XIV-wieczna rytmizowana melodia chorałowa (cantus fractus) o proweniencji włoskiej, zachowana głównie w rękopisach franciszkańskich.

Po pierwsze utwór ten robi niesłychane wrażenie ze względu na kunsztowną oprawę - akompaniament (tu akurat zrealizowany na fisharmonii), którego autorem jest Bartosz Izbicki, zrekonstruowany przez niego zgodnie ze wszystkimi regułami sztuki. Kanciasta melodia chorałowa zyskuje dzięki temu wyjątkowy blask, niczym szlachetny kamień oprawiony przez mistrza jubilerskiego w odpowiednią, złotą oprawę. Akompaniament ten dodaje monodii chorałowej wymiaru wertykalnego, wraz z typowymi jeszcze dla tamtej epoki archaicznymi współbrzmieniami kwartowo-kwintowymi.

Całość zatem spełnia wszelkie warunki mojego wyobrażenia o muzyce idealnej, w której pierwszeństwo przed brzmieniem mają liczby. Liczby bowiem, zgodnie z ujęciem św. Augustyna, są tym dzięki czemu człowiek poznaje muzykę, a także może ocenić i docenić jej piękno. Właśnie takie, platońsko-pitagorejskie rozumienie muzyki i piękna w muzyce weszło za pośrednictwem św. Augustyna do estetyki średniowiecznej i podyktowało na długie stulecia gusta muzyczne, zwłaszcza w muzyce sakralnej, właściwie aż do XV wieku, gdy po raz pierwszy zastosowano w niej brzmienie tercjowe. Wieki średnie były więc czasem pierwszeństwa idei przed wrażeniem zmysłowym.

Drugim elementem, który robił wielkie wrażenie, było wykonanie. Pomijając improwizacje i ozdobniki Mariusa Petersona – genialnego śpiewaka, które, trzeba przyznać, mają swój urok, specyficzną cechą brzmienia zespołu Jerycho jest śpiew pełnym głosem. Ale bez nadawania sztucznej, „beczącej” maniery naśladującej np. śpiew korsykański. W Credo dało to efekt wielkiej swobody wykonania. To było Credo niemal w żołnierskiej, jak z pola bitewnego, konwencji. I o dziwo właśnie takie wykonanie tutaj najbardziej pasowało. Dostojna forma pitagorejskich doskonałych liczb i wykonanie idące w poprzek tej dostojności, wręcz zawadiackie. Zespół Jerycho śpiewa tutaj to Credo tak, jakby chwalił się swoją wiarą na przekór światu.

Takie wykonanie skłoniło mnie do następującej refleksji: w czasach, gdy już niemal za chwilę zacznie się katolików – z ich wierzeniami – zamykać w klatkach, to Credo brzmi chwalebnie, tak właśnie jak powinno, mamy się chlubić naszą wiarą, głośno ją wyznawać, jesteśmy wszak Ecclesia militans. Wiara, podobnie jak ta muzyka sprzed wieków jest naszym dziedzictwem.

Kościół posiada w swoim skarbcu niezliczone zabytki muzyki liturgicznej, w tym te najcenniejsze, z czasów średniowiecza, istne skarby. Jednak wykonując dzisiaj taką muzykę, by tchnąć w nią życie, trzeba się w tej średniowiecznej szacie z liczb czuć swobodnie. To jest dziedzictwo wieków, ale też jest to nasze własne dziedzictwo. Dziedzictwo zaś nie jest czymś co ma nas ograniczać, jak to próbuje się dzisiaj nam wmówić, ono jedynie określa naszą tożsamość.

Jak się zaś postępuje z własnym dziedzictwem: z szacunkiem i miłością, ale też bez bałwochwalczego stosunku, który przejawia się np. w przesadzie jeśli chodzi o dbałość o autentyczność historyczną wykonania. A z drugiej strony także bez pogardy do tego co „stare”.

Kościół po Soborze Watykańskim II znalazł się właściwie w sytuacji syna marnotrawnego z ewangelicznej przypowieści, wzgardziwszy własnym dziedzictwem, roztrwoniwszy je (i to właściwie dotyczy nie tylko sfery muzycznej czy liturgicznej, dotyczy także własnego dziedzictwa Kościoła w dziedzinach takich jak teologia czy filozofia), szuka sacrum w świecie, próbuje upodobnić się do świata, by w ten sposób zachęcić świat do siebie.

 

Nikogo oczywiście w ten sposób nie zachęci, nie znajdzie też żadnego sacrum w świecie, podobnie jak syn marnotrawny szukał strąków, którymi żywią się świnie, lecz ich nie znalazł, bo nikt mu ich nie dawał (por. Łk 15,11n).

Jesteśmy więc w jakiś sposób wydziedziczeni. Cóż innego więc pozostaje nam, jak nie powrócić do swojego dziedzictwa?

 

Antonina Karpowicz-Zbińkowska

Oto zachwycające wykonanie Credo Cardinale w wykonaniu zespołu Jerycho pod dyrekcją Bartosza Izbickiego.