Ten artykuł, tak jak wszystkie teksty na christianitas.org publikowany jest w wolnym dostępie. Aby pismo i portal mogły trwać i się rozwijać potrzebne jest Państwa wsparcie, także finansowe. Można je przekazywać poprzez serwis Patronite.pl. Z góry dziękujemy.  

 

Podążamy na razie, punkt po punkcie, drogą historii redagowania schematu o liturgii. Na razie dotyczy to wstępu (nn. 1-4). Po przedstawieniu historii redakcyjnej tych punktów zatrzymamy się dla podsumowania problematyki teologicznej tego fragmentu dokumentu.

 

TEXTUS PROPOSITUS

W wersji schematu o Świętej Liturgii rozesłanej Ojcom latem 1962 r. drugi akapit wstępu brzmiał następująco:

 

AS I/I, s. 262

Tłum. PM

Liturgia enim, per quam, maxime in suo centro (1), divinae scilicet Eucharistiae Sacrificio, opus Redemptionis exercetur (2), summe confert ut fideles vivant et aliis manifestent mysterium Christi et genuinam verae Ecclesiae naturam: cuius proprium est esse simul humanam et divinam, visibilem et invisibilem, Ecclesiam actionis et contemplationis, in mundo praesentem et tamen peregrinam; et ita quidem ut in ea quod humanum est ordinetur ad divinum eique subordinetur, quod visibile ad invisibile, quod actionis ad contemplationem, et quod praesens ad futuram civitatem quam inquirimus (3). Unde, dum Liturgia Ecclesiam cotidie interne aedificat „in templum sanctum in Domino..., in habitaculum Dei in Spiritu” (Eph. 2, 21-22), usque ad mensuram aetatis plenitudinis Christi (4), miro modo simul vires eius ad praedicandum Christum roborat, eamque iis qui sunt extra ostendit ut signum levatum in nationibus (5), sub quo filii Dei dispersi congregentur in unum (6) quousque unum ovile fiat et unus pastor (7).

Albowiem Liturgia, przez którą, najbardziej w jej centrum (1), mianowicie Ofierze Eucharystii, dokonuje się dzieło Odkupienia (2), w najwyższym stopniu przyczynia się do tego, żeby wierni żyli i innym ukazywali misterium Chrystusa oraz autentyczną naturę prawdziwego Kościoła; jego właściwością jest być równocześnie ludzkim i Boskim, widzialnym i niewidzialnym, Kościołem działania i kontemplacji, obecnym w świecie, a jednak pielgrzymującym; a to tak, żeby w nim to, co ludzkie, było przyporządkowane do Boskiego i jemu podporządkowane, to, co widzialne, przyporządkowane do niewidzialnego, to, co należy do działania – do kontemplacji, a to, co teraźniejsze – do przyszłego miasta, którego szukamy (3). Dlatego, podczas gdy Liturgia codziennie buduje Kościółwewnętrznie „na święty przybytek w Panu…, na mieszkanie Boga w Duchu” (Ef 2, 21-22), aż do miary wieku pełni Chrystusowej (4), równocześnie w cudowny sposób wzmacnia jego siły dla przepowiadania Chrystusa, i ukazuje go tym, którzy są poza nim jako znak wzniesiony dla narodów (5), pod którym rozproszeni synowie Boży zgromadzą się w jedno (6) aż nastanie jedna owczarnia i jeden pasterz (7).

 

Jak widać, w tekście znalazły się odsyłacze. W tej wersji schematu wyglądały one następująco:

 

(1) Por. Pius XII, Encyklika Mediator Dei, 20 listopada 1947: AAS 39 (1947), s. 547.

(2) Sekreta IX Niedzieli po Zesłaniu Ducha Świętego.

(3) Por. Hbr 13, 14.

(4) Por. Ef 4, 13.

(5) Por. Iz 11, 12.

(6) Por. J 11, 52.

(7) Por. J 10, 16.

 

Kursywą (tutaj i dalej) zaznaczono miejsca, które były następnie przedmiotem modyfikacji w wyniku postulatów zgłaszanych przez Ojców w ramach debaty (w wypowiedziach w Auli i w pisemnych uwagach). Niżej, w aneksie II podaję „oficjalne” przekłady polskie (przy okazji należy zaznaczyć, że charakter autentyczny posiada jedynie oryginał łaciński dokumentu).

W wersji podanej wyżej tekst został zaprezentowany w Auli soborowej w październiku 1962 i był przedmiotem debaty Ojców. Dyskutowano najpierw nad całością, a potem kolejno nad wstępem i rozdziałami. W ramach debaty Ojcowie zgłaszali ustnie i pisemnie szereg propozycji zmian – które następnie były dyskutowane na forum Komisji Liturgicznej Soboru, złożonej z Ojców i korzystającej z pomocy ekspertów.

 

TEXTUS EMENDATUS

Modyfikacje zaproponowane do tekstu zostały przedstawione w imieniu Komisji Liturgicznej Soboru w dniu 17 listopada 1962. W nowej wersji (tzw. textus emendatus) tekst brzmiał następująco:

 

AS I/III, s. 114

Tłum. PM

2. Liturgia enim, per quam, maxime in divino Eucharistiae Sacrificio, "opus nostrae Redemptionis exercetur" (1), summe eo confert ut fideles vivendo exprimant et aliis manifestent mysterium Christi et genuinam verae Ecclesiae naturam, cuius proprium est esse humanam simul ac divinam, visibilem invisibilibus praeditam, actione ferventem et contemplationi vacantem, in mundo praesentem et tamen peregrinam; et ita quidem ut in ea quod humanum est ordinetur ad divinum eique subordinetur, quod visibile ad invisibile, quod actionis ad contemplationem, et quod praesens ad futuram civitatem quam inquirimus (2). Unde, cum Liturgia eos qui intus sunt cotidie aedificet in templum sanctum in Domino, in habitaculum Dei in Spiritu (3), usque ad mensuram aetatis plenitudinis Christi (4), miro modo simul vires eorum ad praedicandum Christum roborat, et sic Ecclesiam iis qui sunt foris ostendit ut signum levatum in nationes (5), sub quo filii Dei dispersi congregentur in unum (6) quousque unum ovile fiat et unus pastor (7).

2. Albowiem Liturgia, przez którą, najbardziej w Boskiej Ofierze Eucharystii, „dokonuje się dzieło naszego Odkupienia” (1), w najwyższym stopniu przyczynia się przez to do tego, żeby wierni życiem wyrażali i innym ukazywali misterium Chrystusa oraz autentyczną naturę prawdziwego Kościoła, którego właściwością jest być ludzkim zarówno, jak i Boskim, widzialnym i wyposażonym w niewidzialne, gorliwym w działaniu i oddającym się kontemplacji, obecnym w świecie, a jednak pielgrzymującym; a to tak, żeby w nim to, co ludzkie, było przyporządkowane do Boskiego i jemu podporządkowane, to, co widzialne, przyporządkowane do niewidzialnego, to, co należy do działania – do kontermplacji, a to, co teraźniejsze – do przyszłego miasta, którego szukamy (2). Dlatego, skoro Liturgia codziennie buduje tych, którzy są wewnątrz, na święty przybytek w Panu, na mieszkanie Boga w Duchu (3), aż do miary wieku pełni Chrystusowej (4), równocześnie w cudowny sposób wzmacnia ich siły dla przepowiadania Chrystusa, i tak ukazuje Kościół tym, którzy są na zewnątrz, jako znak wzniesiony wśród narodów (5), pod którym rozproszeni synowie Boży gromadzą się w jedno (6) aż nastanie jedna owczarnia i jeden pasterz (7).

 

Ponadto nastąpiła pewna zmiana w odsyłaczach – polegająca na usunięciu pierwszego z nich, odnoszącego się do Mediator Dei Piusa XII. Jednak liczba przypisów pozostała ta sama, ponieważ równocześnie przeniesiono do przypisu odsyłacz do Ef 2, 21-22, wcześniej podsany w tekście. W związku z tym w nowej wersji przypisy wyglądały nastepująco:

 

(1) Sekreta IX Niedzieli po Zesłaniu Ducha Świętego.

(2) Por. Hbr 13, 14.

(3) Por. Ef 2, 21-22.

(4) Por. Ef 4, 13.

(5) Por. Iz 11, 12.

(6) Por. J 11, 52.

(7) Por. J 10, 16.

 

 

INTENCJE ZMIAN WEDŁUG KOMISJI SOBOROWEJ

W relacji szczegółowej wygłoszonej w Auli 17 listopada 1962 bp Joseph Martin w imieniu Komisji Liturgicznej zwrócił uwagę na cztery kwestie dotyczące drugiego punktu dokumentu:

1. Zamiast „dokonuje się dzieło Odkupienia” wprowadzono pełny cytat z pewnej sekrety Mszału Rzymskiego: „«dokonuje się dzieło naszego Odkupienia»” – aby było jasne, że mowa tu o „odkupieniu subiektywnym” (a nie o dziele Odkupienia dokonanym raz jeden przez Chrystusa).

2. zamiast „[Kościołem] widzialnym i niewidzialnym” mówi się : „[Kościołem] widzialnym i wyposażonym w niewidzialne” – aby uniknąć nieprecyzyjnego pojęcia „Kościoła niewidzialnego”.

3. Odsyłacz do Ef 2, 21-22 został przeniesiony z samego tekstu do przypisu – gdyż wbudowane w tekst wyrażenia zapożyczone z Listu do Efezjan („buduje ... na święty przybytek w Panu, na mieszkanie Boga w Duchu”) nie mówią „wyłącznie o Liturgii”.

4. Jako ostatnią istotną poprawkę wskazał sprawozdawca wniesienie słów: „i tak ukazuje Kościół tym, którzy są na zewnątrz, jako znak wzniesiony wśród narodów” – wyjaśniając, że chodzi o sprecyzowanie, że „to sam Kościół, a nie Liturgia, jest znakiem wzniesionym wśród narodów”. Poprawka ta jest widoczna i ma sens w tekście łacińskim (w którym słowa „Liturgia” i „Kościół” mają rodzaj żeński), natomiast nie jest zauważalna w tekście polskim.

 

POPRAWKI „NIEZAUWAŻONE”

Trzeba zauważyć, że w sprawozdaniu Komisji nie zatrzymano się przy niektórych innych zmianach w n. 2 – sugerując tym samym, że chodzi tam jedynie o poprawność i elegancję łaciny. Jednak w niektórych przypadkach zmiany te wydają się mieć także znaczenie dla sensu dokumentu. Zwróćmy uwagę:

A. W pierwszym zdaniu wykreślono określenie Ofiary Eucharystycznej jako „centrum” Liturgii – co pociągnęło za sobą eliminację odsyłacza do Mediator Dei.

B. Podczas gdy w pierwszej wersji mowa była o wiernych: „aby żyli ... misterium Chrystusa”, w wersji poprawionej mówi się : aby „życiem wyrażali ... misterium Chrystusa”. Jest to nieznaczna zmiana akcentu.

C. Zamiana „Kościołem działania i kontemplacji” na „[Kościołem] gorliwym w działaniu i oddającym się kontemplacji”. Można to uznać za nieznaczną modyfikację, nie mającą istotnego znaczenia.

D. W końcu zmiana najciekawsza wśród „niezauważonych”. Wymaga więcej uwagi.

Zamiast słów: „Dlatego, podczas gdy Liturgia codziennie buduje Kościółwewnętrznie ..., równocześnie w cudowny sposób wzmacnia jego siły dla przepowiadania Chrystusa, i ukazuje go tym, którzy są poza nim”

Wprowadzono: „Dlatego, skoro Liturgia codziennie buduje tych, którzy są wewnątrz, ..., równocześnie w cudowny sposób wzmacnia ich siły dla przepowiadania Chrystusa, i tak ukazuje Kościół tym, którzy są na zewnątrz”.

Jak widzimy, w wersji pierwotnej mówiło się o oddziaływaniu Liturgii na wnętrze Kościoła i umacnianiu go, tak że skutkiem było ukazywanie Kościoła tym, którzy są „poza” nim. W wersji zmodyfikowanej jest mowa o oddziaływaniu Liturgii na „tych, którzy są wewnątrz” Kościoła (a więc na jego wiernych), tak że skutkiem jest ukazywanie go „tym, którzy są na zewnątrz”. Opozycja „wewnątrz” i „zewnątrz” została podkreślona, jako opis sytuacji dwóch grup ludzi – którzy odnoszą w konsekwencji różne korzyści z Liturgii: jednych ona buduje, a drugim pozwala zobaczyć w Kościele „znak wzniesiony wśród narodów”.

 

GŁOSOWANIE NAD N. 1

Tego samego 17 listopada 1962 wśród pierwszych czterech punktów schematu o liturgii, w wersji zmodyfikowanej, Sobór głosował też nad n. 2. Wyniki tego głosowania wyglądały nastepująco:

 

przedmiot	obecni	Za	Przeciw	nieważne
n. 2	2202	2175	26	1

 

Zastrzeżeń było nieco więcej niż w przypadku n. 1 (tam 14, tu 26), lecz nadal można mówić o moralnej jednomyslności w przyjęciu tego punktu.

 

 

ANEKS I: Objaśnienia Komisji Liturgicznej Soboru

Relacja bp. Josepha Martin, 17 listopada 1962 (Acta Synodalia I/III, s. 119), tłum. PM

 

W punkcie 2.

[…]

1. W. 12: „dokonuje się dzieło naszego Odkupienia”. Wydaje się, że do rozwiązania trudności poruszonych przez dwóch Ojców wystarczy, aby te słowa przytoczone z kolekty IX Niedzieli po Zesłaniu Ducha Świętego zamknąć w cudzysłowie i wprowadzić odsyłacz do tekstu. W ten sposób jest jasne, że chodzi tu o odkupienie subiektywne.

2. W. 17: zamiast „Kościołem widzialnym i niewidzialnym” mówi się : « Kościołem widzialnym i wyposażonym w niewidzialne” – aby w żaden sposób nie insynuować, że Kościół ma naturę widzialną i niewidzialną, i żeby został usunięty zganiony brak precyzji.

3. W. 25: usuwa się nawiasy i wprowadza się „porównaj” do cytatu św. Pawła, ponieważ Apostoł nie mówi tu wyłącznie o Liturgii.

4. Na stronie drugiej, w w. 4 mówi się: „i tak ukazuje Kościół tym, którzy są na zewnątrz, jako znak wzniesiony wśród narodów”. Wprowadza się to z powodu jasności, aby poprawnie okazało się, że to sam Kościół, a nie Liturgia, jest znakiem wzniesionym wśród narodów, tak jak życzył sobie jeden Ojciec.

 

 

ANEKS II: Polskie przekłady tekstu SC n. 2

 

Tłumaczenie 1967

Tłumaczenie 2001

2. Albowiem liturgia, przez którą - szczególnie w boskiej Ofierze Eucharystycznej - "dokonuje się dzieło naszego Odkupienia" [1], w największym stopniu przyczynia się do tego, aby wierni życiem swoim wyrażali oraz ujawniali innym misterium Chrystusa i rzeczywistą naturę prawdziwego Kościoła. Jest on bowiem ludzki i jednocześnie boski, widzialny i wyposażony w dobra niewidzialne, żarliwy w działaniu i oddany kontemplacji, obecny w świecie, a jednak pielgrzymujący. Wszystkie te właściwości posiada w taki mianowicie sposób, że to, co ludzkie, jest podporządkowane Bożemu i skierowane do Bożego, widzialne do niewidzialnego, życie czynne do kontemplacji, a to, co doczesne - do miasta przyszłego, którego szukamy [2]. Skoro przeto liturgia codziennie z tych, którzy należą do Kościoła, buduje przybytek święty w Panu, mieszkanie Boże w Duchu [3], na miarę pełnego wzrostu dojrzałości Chrystusowej [4] - równocześnie w przedziwny sposób umacnia ich siły do głoszenia Chrystusa, i tak znajdującym się poza Kościołem ukazuje go jako sztandar wzniesiony dla narodów [5], aby rozproszone dzieci Boże zgromadziły się w jedno [6], aż stanie się jedna owczarnia i jeden pasterz [7].

2. W liturgii, zwłaszcza w Boskiej Ofierze eucharystycznej, "dokonuje się dzieło naszego Odkupienia" [1]; w najwyższym stopniu przyczynia się ona do tego, aby wierni swoim życiem wyrażali oraz ujawniali innym ludziom misterium Chrystusa i rzeczywistą naturę prawdziwego Kościoła. Jest on bowiem ludzki i jednocześnie Boski; widzialny i wyposażony w dobra niewidzialne, żarliwy w działaniu i oddany kontemplacji, obecny w świecie, a zarazem pielgrzymujący. To jednak, co w Kościele jest ludzkie, nastawione jest na to, co Boskie, i temu podporządkowane; to, co widzialne, prowadzi do rzeczywistości niewidzialnej; życie czynne wiedzie do kontemplacji, a to, co doczesne, jest drogą do przyszłego miasta, którego szukamy [2]. Dlatego skoro liturgia codziennie przekształca tych, którzy są wewnątrz Kościoła, w święty przybytek w Panu, w mieszkanie Boga w Duchu [3], aż do miary pełni wieku Chrystusowego [4], w przedziwny sposób równocześnie umacnia ich siły do głoszenia Chrystusa, i tak znajdującym się poza Kościołem ukazuje Go jako znak wzniesiony dla narodów [5], aby rozproszone dzieci Boże zgromadziły się w jedno [6], aż nastanie jedna owczarnia i jeden pasterz [7].

 

Paweł Milcarek

-----

Drogi Czytelniku, prenumerata to potrzebna forma wsparcja pracy redakcji "Christianitas", w sytuacji gdy wszystkie nasze teksty udostępniamy online. Cała wpłacona kwota zostaje przeznaczona na rozwój naszego medium, nic nie zostaje u pośredników, a pismo jest dostarczane do skrzynki pocztowej na koszt redakcji. Co wiecej, do każdej prenumeraty dołączamy numer archiwalny oraz książkę z Biblioteki Christianitas. Zachęcamy do zamawiania prenumeraty już teraz. Wszystkie informacje wszystkie informacje znajdują się TUTAJ.