Ten artykuł, tak jak wszystkie teksty na christianitas.org publikowany jest w wolnym dostępie. Aby pismo i portal mogły trwać i się rozwijać potrzebne jest Państwa wsparcie, także finansowe. Można je przekazywać poprzez serwis Patronite.pl. Z góry dziękujemy. 

Tekst wystąpienia wprowadzającego do II Kongresu Edukacji Klasycznej – 16 listopada 2022 r. Zamek Królewski w Warszawie.

Podczas ubiegłorocznego otwarcia I Kongresu Edukacji Klasycznej mówiłem, z pewną nutą nadziei, że w sprzyjających okolicznościach żywotne soki mogą przywrócić do życia martwe z pozoru konary. W odniesieniu do modelu edukacji, którym teraz się zajmujemy, takimi okolicznościami okazały się kierunki realizacji polityki oświatowej państwa,  w których zapisano m.in. działanie na rzecz szerszego udostępnienia kanonu i założeń edukacji klasycznej oraz sięganie do dziedzictwa cywilizacyjnego Europy.

Miniony czas pokazał, że nie są to tylko puste deklaracje zawarte w oficjalnych dokumentach.

Zacznę od przypomnienia ubiegłorocznego kongresu (24 listopada 2021 r. ), podczas którego zacni prelegenci z Polski i z zagranicy mówili m.in. o edukacji dla sprawności umysłu i woli, o sztukach wyzwolonych – stanowiących rdzeń edukacji klasycznej i ich miejscu w curriculum edukacji europejskiej – a na przykładzie amerykańskim o artes liberales we współczesnej edukacji, o kulturowym i edukacyjnym znaczeniu łaciny, o potrzebie filozofii we współczesnej edukacji, etc.

1. W roku szkolnym 2021/2022 odbył się  ogólnopolski konkursu retoryczny. W tym roku organizowana jest również Ogólnopolska Olimpiada Retoryczna, której główną ideą jest wprowadzenie młodych ludzi w krąg wysokiej kultury intelektualnej poprzez sztukę władania słowem, a także naukę porządnego, precyzyjnego rozumowania.

2. Przed kilkunastu dniami, po wielu tygodniach ciężkiej eksperckiej pracy, MEiN przekazało do konsultacji społecznych projektu podstawy programowej przedmiotu język łaciński, który przewiduje, że już od następnego roku roku szkolnego (2023/2024) uczniowie klasy VII szkoły podstawowej oraz klasy I liceum ogólnokształcącego i technikum będą mogli wybrać język łaciński jako drugi język obcy. Już za kilkanaście dni odbędą się warsztaty szkoleniowe "Praca z uczniem zdolnym w świetle podstawy programowej przedmiotu język łaciński i kultura antyczna i serii podręczników Homo Romanus" skierowane do nauczycieli tego przedmiotu.

3. W listopadzie br.  nastąpiła finalizacja innego niezwykle ważnego projektu realizowanego na zlecenie Ministerstwa Edukacji i Nauki. Wydane zostało Breviarium Kanonu Kultury (oprac. Paweł Milcarek) Dzieło to może stać się miejscem codziennego spotkania z tekstami poetyckimi reprezentującymi europejski kanon edukacyjny. Trafi ono m.in. do szkół ponadpodstawowych oraz ośrodków doskonalenia nauczycieli. Breviarium może posłużyć takiemu przemodelowaniu edukacji, aby zorganizowana była ona wokół kanonu Autorów, dając możliwość czytającemu skonfrontowania z tym, co ponadczasowe oraz naprawiając zerwania, które dokonały się  w przekazie kultury. W grudniu br. w Centrum Szkoleniowym ORE w Sulejówku zorganizowane będzie seminarium “Kanon Autorów i jego potencjały edukacyjne” dedykowane nauczycielom i doradcom metodycznym. W trakcie seminarium – jak zaznaczają organizatorzy – przedstawione zostaną propozycje wprowadzenia do dydaktyki języka polskiego treści z wydanego przez ORE Breviarium Kanonu Kultury. Zajęcia seminaryjne obejmą ćwiczenie z tekstami literackimi w aspekcie klasycznej poetyki i retoryki, a także analizę dotyczącą wychowawczych treści w kanonie autorów europejskich.

4. Kolejnym wydarzeniem, które pozwala mieć nadzieję na pełny renesans klasycznego podejścia do  wychowania i kształcenia jest kongres, w którym właśnie uczestniczymy. Podczas Kongresu prelegenci poruszą ważne tematy, takie jak: znaczenie edukacji klasycznej dla współczesnego człowieka, klasyczna paideia jako integralna uprawa człowieka, muzyka jako sztuka wyzwolona, powiedzą o miejscu i roli łaciny w edukacji,  a także zaprezentują wnioski z polskich doświadczeń realizacji w praktyce modelu edukacji klasycznej. Zwieńczeniem Kongresu będzie dyskusja „Edukacja klasyczna wobec wyzwań współczesności”.

Wydarzenia te, to kanały, którymi popłynęły soki przynoszące życie. Przypomnijmy, że ową żywicą jest edukacja klasyczna rozumiana jako dziedzictwo greckiej paidei i rzymskiej humanitas, przejęte i dopełnione przez chrześcijaństwo, które następnie uczyniło z niej  swój własny program edukacyjny. Niestety, od progu nowożytności następował proces powolnego odchodzenia, a wreszcie – zerwanie z nim.  “Stara edukacja liberalna – cytuję w tej chwili jednego z ubiegłorocznych prelegentów – była odtąd coraz bardziej zawężana i przetwarzana, aż stała się niczym więcej niż edukacją klasyczną w rozumieniu studium starożytnych języków i literatur. [...] wielki zwycięzca tamtego przełomu sam jest teraz na cenzurowanym: oczywiście nikt nie kwestionuje wagi nauk szczegółowych – ale też nie ma chyba obecnie większego przekleństwa w dyskusjach o szkole niż encyklopedyzm. Dawne, ufundowane na Encyklopedii, hasło światopoglądu naukowego pojawia się już tylko w charakterze ideologicznego upiora. O wiele skromniejsze wymaganie, żeby edukacja była głównie sprawozdaniem ze stanu wiedzy naukowej, upada właśnie jako ów encyklopedyzm, czyli usilne pompowanie uczniów porcjami wiadomości z mnóstwa dziedzin. Od dawna poszukuje się więc innej niż encyklopedyczna zasady wykształcenia ogólnego. Poszukiwania te są naznaczone modernistycznym przesądem „nowego lepszego”, więc z zasady nie można w ich granicach postawić tego prostego pytania: co byłoby, gdyby tą zasadą stała się jednak edukacja klasyczna [...]?” Współcześnie ta formuła edukacji bywa nazywana, nie bez pewnych nieporozumień, “edukacją liberalną”.

Miejmy nadzieję, że ten kongres będzie dobrą okazją do wymiany myśli i doświadczeń między przedstawicielami poszczególnych środowisk zajmujących się edukacją klasyczną w różnych jej aspektach. Od filozoficznego namysłu nad człowiekiem poczynając, a na wdrażaniu narzędzi, których w obszarze wychowania i kształcenia dostarcza nam ten model edukacji – kończąc. A jego owocem będzie zwiększone zainteresowanie, połączone z chęcią pogłębionego studium, wśród wszystkich osób i środowisk zajmujących się wychowaniem i kształceniem, zaś w dalszej perspektywie tworzenie miejsc, w których model edukacji klasycznej, dostosowany do współczesnych warunków, realizowany byłby w praktyce. Konieczne do tego jest jednak odrzucenie takiego rozumienia pedagogiki, które zakłada, że jej zadaniem jest dostarczanie skutecznych metod i efektywnych środków do realizacji doraźnych celów wynikających z tego, co konwencjonalne i przemijające, na rzecz edukacji opartej na tym, co wieczne i niezmienne. Bowiem cechą współczesnej pedagogiki, i jej klęską zarazem, jest redukcja perspektywy do horyzontów immanentnych. Tymczasem konieczny jest powrót do edukacji rozumianej jako poszukiwanie prawdziwych zasad i przyczyn wbrew mniemaniom, schematom i iluzjom. Wychowanie to ustanawianie naturalnego porządku duszy, a dokonuje się to poprzez formowanie charakteru, który winien być oparty na tym, co wieczne i doskonałe. Nie należy przy tym liczyć na spektakularny efekt, pamiętając, że wielkie zadania najczęściej realizowane są poprzez ograniczone dzieła, a pracy wychowawczej winna towarzyszyć zawsze cnota długomyślności.  Profesor John Senior w książce “Upadek i odbudowa kultury chrześcijańskiej”  niezbędne minimum owych działań opisuje tak: “Trzymaj się kilku niezaprzeczalnie dobrych książek i kilku prawdziwych zasad gramatyki i retoryki, i trzymaj się z dala od tych swędzących list lektur, a przede wszystkim z dala od tych niekończących się jałowych – głupich – dyskusji o bieżących wydarzeniach, które niemal wyparły poważne studiowanie historii i literatury”. Niełatwa to droga, ale możliwa.

Z tego miejsca pragnę gorąco podziękować Panu Ministrowi Przemysławowi Czarnkowi, którego woli zawdzięczamy, że wydarzenie to nie mogło dojść do skutku. Dziękuję Panu Radosławowi Brzózce Szefowi Gabinetu Politycznego Ministra, Instytutowi Badań Edukacyjnych, Ośrodkowi Rozwoju Edukacji, Akademii Zamoyskiej oraz wszystkim zaangażowanym osobom – nie sposób je tu wszystkie wymienić. Każdemu według zasług i włożonego trudu.

Artur Górecki

Autor wystąpienia jest pełnomocnikiem Ministra Edukacji i Nauki ds. podstaw programowych i podręczników; Dyrektorem Departamentu Kształcenia Ogólnego i Podstaw Programowych w MEiN.

----- 

Drogi Czytelniku, prenumerata to potrzebna forma wsparcja pracy redakcji "Christianitas", w sytuacji gdy wszystkie nasze teksty udostępniamy online. Cała wpłacona kwota zostaje przeznaczona na rozwój naszego medium, nic nie zostaje u pośredników, a pismo jest dostarczane do skrzynki pocztowej na koszt redakcji. Co wiecej, do każdej prenumeraty dołączamy numer archiwalny oraz książkę z Biblioteki Christianitas. Zachęcamy do zamawiania prenumeraty już teraz. Wszystkie informacje wszystkie informacje znajdują się TUTAJ.