Ojcowie Kościoła powtarzali, że korzeniem grzechu u chrześcijan jest często jakaś forma braku zaufania Bogu. Człowiek obdarzony został wprawdzie wolną wolą i odpowiedzialnością, ale jego drogi pozostają tym równiejsze i prostsze, im bardziej ta ludzka decyzyjność splata się z prowadzeniem Bożym, wydając przez to jak najczystsze, harmonijne dźwięki. Kiedy brakuje zaufania, wówczas pojawiają się dysonanse. Ludzka wola zaczyna iść we własnym kierunku, zaczyna oddalać się od ścieżki Chrystusa, a wtedy pojawia się skłonność do grzechu, czyli – idąc za znaczeniem greckiego terminu hamartia – chybienia celu swojego istnienia. Innymi słowy: chrześcijanin popełnia błąd na drodze swojego własnego powołania.

Znaczenie ufności było dla świętych i mistyków tak doniosłe, że św. Alfons Maria de Liguori uznał tę postawę za właściwy fundament życia duchowego. Zdaniem Doktora Modlitwy o świętości nie decyduje nieskazitelność czy doskonałość we wszystkich codziennych decyzjach, ale całkowite powierzenie się w ręce Boga[1]. Potrzeba mało albo tylko jednego (Łk 10,42). Kiedy jednak zaufanie Jezusowi Chrystusowi, czasem z konieczności „zaufanie w ciemno“ i „wbrew wszystkiemu”, nie jest dość silne i dojrzałe, kolejne źródła nadprzyrodzonego życia przestają znajdować dla siebie ujście, a więc również utrudniony jest dalszy wzrost. Dać się wyprowadzić i prowadzić, trochę jak Abraham, który na głos Boga opuścił „swoje” i wyruszył przed siebie, w nieznane; wyjść z ciasnych koncepcji i wyobrażeń, które zawężają życie i horyzont łaski, szerzej otworzyć serce i umysł na ufność, a umartwić nieufność, która zatrzymuje w drodze — do tego celu prowadzą w gruncie rzeczy rozmaite wielkopostne wyrzeczenia. W tym miejscu pojawia się pewien paradoks: dopiero dostrzeżenie w sobie „marności”pozwala na opuszczenie tego, co „marne”, aby wyruszyć w drogę ku „nowemu”. Poniekąd tak, jak w przypadku mitycznego Feniksa, którego Ojcowie Kościoła uznali za obraz Pana Jezusa[2]. On również spalał się i odnawiał, powstając ze swoich własnych popiołów. Dlatego jedna z pieśni brewiarzowych mówi, że post ustanowiony został po to, „aby poprzez umartwienie świat uleczyć ze słabości”[3]. Mowa o „uśmierceniu”, które nie zabija, ale uzdrawia.

Pierwszego dnia Wielkiego Postu kapłan sypie popiół na głowy wiernych. Symbolika tego prostego gestu jest rzeczywiście bogata: przypomina o kruchości wszystkiego, co jest na świecie, kierując uwagę na sprawy wieczne i ucząc jak najlepszego wykorzystania czy docenienia tego, co przemijające, pokazuje odrodzenie do nowego życia na gruzach czegoś starego, wyobraża śmierć związaną z oddaleniem od Boga. Ale w popiele sypanym na głowę można dostrzec także nietrwałość tego, co wynika z ludzkiego sposobu myślenia. Nie chodziłoby tu oczywiście o proste przeciwstawienie spraw ziemskich sprawom wiecznym. Taka skrajna interpretacja mogłaby poniekąd naruszyć godność stworzenia. W tym wypadku „ludzki sposób myślenia” byłby rozumiany raczej jako skłonność do zatrzymywania się w drodze, nadmiernego przywiązania do tego, co znane i zaszufladkowane, a przy tym na tyle bezpiecznie „moje”, że w istocie utrudnia akt zaufania Bogu. Zwłaszcza zaś Bogu, który wyprowadza z zamkniętych granic. Dobrym przykładem jest tutaj ciemiężony przez Egipcjan naród wybrany, który tak bardzo przyzwyczaił się do ucisku, że przez długi czas nie potrafił wyzbyć się „mentalności niewolniczej”(zob. Hbr 3,7-19), nawet wówczas, gdy był już na wolności. Okazuje się zatem, że prawdziwa niewola tkwi często wewnątrz człowieka, a nie na zewnątrz.

Ludzkie wyobrażenia, koncepcje, przekonania – czasem one wszystkie są jak garstka popiołu, którą rozsypuje lada wiatr. Okazują się zbyt nietrwałe wobec prącego naprzód życia. Jeżeli z ogromną łatwością rozwiewa je to, co naturalne, cóż dopiero dzieje się z nimi, kiedy dotyka je Duch Święty, również porównywany do wiatru, który wieje tam, gdzie chce, i szum jego słyszysz, lecz nie wiesz, skąd przychodzi i dokąd podąża (J 3,8). Garstka popiołu symbolizuje wszystko, z czym człowiek zwykł się utożsamiać, a co okazuje się tak bardzo ulotne wobec dynamiki życia, że nie wytrzymuje konfrontacji ze świeżością i nowością łaski. Proch to jest to „nasze”, w którym nie da się już znaleźć życia. Zresztą już Psalmista z przekonaniem głosił, że Pan zna myśli ludzkie, wiedząc że są one marnością (Ps 94,11). Inaczej jest z Bogiem, który sam o sobie mówi: jak niebiosa górują nad ziemią, tak drogi moje – nad waszymi drogami i myśli moje – nad myślami waszymi (Iz 55,9). Ludzkie zapatrywania, troski, ambicje – są jak proch. Perspektywa Boga nadziei i pokoju – to nieustannie wiejący wiatr.

Michał Gołębiowski

----- 

Drogi Czytelniku, skoro jesteśmy już razem tutaj, na końcu tekstu prosimy jeszcze o chwilę uwagi. Udostępniamy ten i inne nasze teksty za darmo. Dzieje się tak dzięki wsparciu naszych czytelników. Jest ono konieczne jeśli nadal mamy to robić.

Zamów "Christianitas" (pojedynczy numer lub prenumeratę)

Wesprzyj "Christianitas"

-----

 

[1] Zob. A.M. de Liguori, Stając przed Bogiem, Kraków 2017, s. 121.

[2] Jednym z najbardziej znanych przykładów wczesnochrześcijańskiego skojarzenia Feniksa z Panem Jezusem jest poemat Feniks autorstwa Laktancjusza.

[3]Liturgia Godzin. Codzienna modlitwa ludu Bożego, t. II. Wielki Post. Okres wielkanocny, Poznań 1984, s. 38.