Zanim przejdę do ostatniej mszy Dufaya, chciałam jeszcze zaprezentować fragment jednej z jego wczesnych mszy, które opracowywał jako tzw. msze pełne, czyli polifoniczne opracowania zarówno części stałych i części zmiennych. Oto wyjątkowej urody nagranie offertorium ze Mszy o św Antonim Padewskim –Veritas mea w wykonaniu zespołu Pomerium. Msza ta została skomponowana na uroczystość poświęcenia ołtarza wykonanego przez Donatella w bazylice św. Antoniego w Padwie.

 

 

Mamy pełne prawo domniemywać, że Dufay darzył wyjątkową atencją antyfonę maryjną Ave Regina caelorum. Opracował ją bowiem wielokrotnie. Motetowe opracowanie zwane Ave Regina caelorum III jest spośród nich najsławniejsze. Dufay wplata w jej tekst słowa prywatnej modlitwy: "Miserere tui labentis Dufay" oraz: "Miserere, miserere supplicanti Dufay". Przypuszcza się, że motet ten Dufay skomponował pod koniec życia, kiedy to poważnie zachorował, specjalnie z myślą o swoim pogrzebie. Faktycznie, zgodnie z jego wolą, motet został na tym pogrzebie wykonany. To niezwykle sprytny pomysł, oto odtąd kiedykolwiek będzie się śpiewało ten utwór, rozbrzmiewać będzie zarazem modlitwa za niego. Oto motet Ave Regina caelorum w wykonaniu Hilliard Ensemble:

 

 

Ostatnią swoją mszę Dufay oparł właśnie na tym motecie. Jest to już niemal klasyczna renesansowa msza parodia. Missa parodia jest to forma mszalna oparta nie na cantus firmus znajdującym się w tenorze, lecz na innym utworze polifonicznym, z którego czerpie się materiał melodyczny, pożycza się niejako melodie, nie tylko z tenora, ale również z innych głosów i umieszcza, znów nie tylko w tenorze, ale również we wszystkich pozostałych głosach. Podstawową zatem różnicą pomiędzy mszą z cantus firmus i mszą parodią polega na tym, że w tej pierwszej istnieje wyraźna opozycja pomiędzy tenorem i pozostałymi głosami, a w tej drugiej wszystkie głosy są równorzędne – ta właśnie cecha stanie się potem naczelną zasadą polifonii renesansowej.

 

Oto Kyrie z Mszy Ave Regina caelorum, w wykonaniu Schola Cantorum Basiliensis pod dyr. Dominique’a Vellarda, z zaznaczonym w nutach tematem wziętym z motetu Ave Regina caelorum. Filmik ten załączam właściwie bardziej jako ciekawostkę niż do uważnego wsłuchiwania się, bo ukrytej melodii z motetu i tak nie da się wysłyszeć. To nadal jest przecież musica speculativa, czyli muzyka, której zasady da się pojąć jedynie studiując zapis nutowy, z tym, że jeszcze bardziej złożona niż w średniowieczu. Filmik ten jednak jest o tyle ciekawy, że daje pojęcie  tym, na czym polega praca muzykologa: na liczeniu nut.

 

A teraz wreszcie coś do posłuchania, czyli rewelacyjne wykonanie Mszy Ave Regina caelorum zespołu Cantica Symphonia, wykonanie oczywiście niezgodne z realiami z czasów Dufaya, bo śpiewa tu kobieta. Oto Kyrie i Gloria. Proszę się nie sugerować tym, że filmik jest podpisany, iż jest to Missa Resvelies vous, bo to pomyłka.

 

 

A oto Credo (może zdążyli już Państwo zauważyć, że msze u Dufaya mają to do siebie, iż każda część zaczyna się od tego samego motywu, to jest jego sposób na scalenie cyklu):

 

 

I wreszcie Sanctus i Agnus Dei. Agnus Dei jest o tyle ważne, że Dufay dokonuje tutaj poszerzenia tekstu liturgicznego, przemyca w tenorze i basie tekst antyfony Ave Regina caelorum. Nie odważa się na dodanie słów „labentis Dufay”, czy „supplicanti Dufay”, jak to zrobił w motecie, jednak widać wyraźnie, że msza ta melodycznie odwołuje się do jego prywatnej modlitwy tam zawartej. Dufay sam siebie tu cytuje, na słowach miserere nobis powtarza się nawet mocno chromatyczny zwrot z motetu, ze słów „miserere supplicanti Dufay”.

 

 

Missa Ave Regina caelorum wyznacza zatem dalsze ścieżki rozwoju formy mszy w dziejach polifonii renesansowej, jest zarazem duchowym testamentem Dufaya i jego prywatną modlitwą.

 

Gdyby ktoś chciał analizować i „policzyć nuty”, to tutaj można znaleźć nuty do motetu Ave Regina caleorum III Dufaya:

 

Pobierz nuty

 

A tu z kolei nuty do Mszy Ave Regina caelorum:

 

Pobierz nuty

 

A tu dla porównania inne wykonanie całej Mszy:

 

 

Na koniec smutne dopowiedzenie. Dufay, w uznaniu swych zasług, jako wieloletni magister puerorum w katedrze w Cambrai, potem kanonik tej katedry, który przyniósł sławę swojemu miastu, został w niej pochowany. Jego grobowiec zdobiła pięknie rzeźbiona płyta nagrobna. Po nim magistrem puerorum w tejże katedrze  był równie słynny kompozytor - Jacob Obrecht. Tymczasem, że katedra ta obecnie nie istnieje - została zniszczona w czasie rewolucji francuskiej. Płyta nagrobna Dufaya zaś służyła przez długie lata jako wieko od studni.