Madrygału szesnastowiecznego nie należy mylić z formą madrygału czternastowiecznego. Niektórzy twierdzą, że wywodzi się on z frottoli, czyli włoskiej formy prostej pieśni. Jednak wydaje się, że jest formą zupełnie nową, od początku jest formą polifoniczną, początkowo wyłącznie wokalną, z czasem niektórzy kompozytorzy będą dodawać partie instrumentalne (np. Monteverdi, u którego późne madrygały będą już miały postać niemalże kantatową). Początkowo będzie 3-4 głosowy, później ustali się skład najczęściej na 5 lub 6 głosów. Muzycznie forma ta wywodzi się z motetu, a więc z formy kościelnej, bo realizuje znane metody kontrapunktu i styl polifonii franko-flamandzkiej. Z czasem jednak wykształca się w madrygale swoisty idiom muzyczny zawierający różne figury retoryczne, które otrzymały nazwę „madrygalizmów”, czyli pewne określone zwroty i gesty muzyczne nie spotykane nigdzie indziej.

 

Madrygał po pierwsze będzie sztuką niezwykle elitarną. Piotr Orawski pisze, że o ile francuska chanson była formą mieszczańską, to madrygał jest sztuką przeznaczona wyłącznie dla świetnie wykształconych i wysoko urodzonych. Muzyka ta była pisana do tekstów poetyckich najwyższych lotów, m.in. Petrarki i Tassa. Po drugie ideą madrygału było przekazanie za pomocą języka muzycznego całej gamy ludzkich emocji zawartych w tekstach poetyckich. Stąd, zwłaszcza w późniejszym okresie, tematyka madrygału krążyła wciąż wokół miłości i śmierci, bo było to najciekawsze połączenie dla odzwierciedlenia jej w muzyce.

 

Jest to rzeczywiście muzyka oddająca świetnie włoski temperament, z całą specyfiką emocjonalności i żywiołowości, czasem również ckliwości.

 

Madrygał stał się szybko najpopularniejszą świecką formą we Włoszech, pisali je niemal wszyscy kompozytorzy szesnastego wieku: Palestrina, Orlando di Lasso, Adrian Willaert, Andrea Gabrieli itd. Ja jednak zaprezentuję madrygały innych, mniej znanych kompozytorów, którzy się jednak w formie madrygału specjalizowali.

 

Na początek Philippe Verdelot (1470–1552) i jego madrygał Italia mia (od tytułu tego utworu pochodzi także tytuł płyty zespołu Huelgas Ensemble z włoską muzyką przełomu XV i XVI wieku), napisany do tekstu Petrarki (pierwszy utwór na tej płycie):

 

 

A także, bardzo pięknie zaśpiewany przez zespół Alamire, madrygał Verdelota O dolce nocte, napisany do tekstu samego Machiavellego:

 

 

A to madrygał Jaquesa Arcadelta (1500-1568) Il bianco e dolce cigno w wykonaniu Hilliard Ensemble:

 

 

Kolejnym kompozytorem zasłużonym dla formy madrygału (moim zdaniem mocno niedocenionym akurat raczej pod względem jego twórczości w dziedzinie  gatunku musica speculativa) był Costanzo Festa (ok.1490-1545), oto jego trzygłosowy madrygał Quel dolce foco:

 

 

I wreszcie nadal zbyt mało znany włoski kompozytor – Cipriano de Rore (ok. 1515- 1565), który w znacznej mierze przyczynił się do rozwoju manierystycznego stylu madrygałowego, z charakterystycznymi zawieszeniami, figurami retorycznymi, westchnieniami itd. (które czasem moglibyśmy ocenić jako pretensjonalne, ale taki właśnie jest manieryzm). Oto jego madrygał Mia benigna fortuna w wykonaniu zespołu Huelgas Ensemble:

 

 

A to jego madrygał Qualhor rivolgo w wykonaniu zespołu The Consort of Musicke, z udziałem Emmy Kirkby:

 

 

I na koniec prawdziwa perła, o ile nie lubię madrygałów, ze względu właśnie na ich męczącą emocjonalność, przerysowanie i pretensjonalność, to madrygały w wykonaniu zespołu Capella Mediterranea mają w sobie taką świeżość, że już tak bardzo nie drażnią. Takie jest właśnie to wykonanie madrygału Cipriana de Rore Ancor che col partire, który zapowiada już dojrzałe madrygały Monteverdiego:

 

 

Warto też odnotować, że zespół The King’s Singers nagrał cały film edukacyjny o historii madrygału pod tytułem „Madrigal History Tour”:

 

 

Antonina Karpowicz-Zbińkowska