Innym ciekawym wątkiem w historii muzyki zachodniej jest wątek wielogłosowości, czyli utworów pisanych na kilkanaście, czy nawet kilkadziesiąt głosów.

 

Jednym z takich utworów jest msza Antoine’a Brumela (1460-1520) „Et ecce terrae motus” , która oparta jest na antyfonie wielkanocnej o tym samym tytule. Możemy zatem wnioskować, że była to msza przeznaczona właśnie na okres wielkanocny. Jest to msza wyjątkowa – aż dwunastogłosowa, chociaż w tym czasie pisuje się utwory na bardzo wiele głosów, jednak są to raczej pojedyncze, gigantyczne motety, a nie całe cykle mszalne.

 

Chorałowy cantus firmus, czyli wspomniana wyżej antyfona, użyty został tutaj w postaci trzygłosowego kanonu w głosach tenorowych i basowych. Od strony harmonicznej msza ta ma formę rozbudowanego fauxbourdonu, czyli miękkich brzmień tercjowych obok kwartowych. Faktura we fragmentach tutti jest w tej mszy wyjątkowo gęsta, chwilami niemalże tonie w zwielokrotnionych echach. Z kolei efekt przeciwstawiania grup głosów przywodzi na myśl późniejszą technikę polichóralizmu weneckiego.

 

Podzielę się tutaj osobistymi wrażeniami, trochę niezwiązanymi z tematyką muzyczną. Msza „Trzęsienia ziemi”, jak jest ona często nazywana, przywodzi mi na myśl skomplikowane powiązania ludzkich relacji. Za jednym głosem podążają wszak tutaj całe kaskady głosów naśladujących ten głos wiodący na zasadzie echa. Jeżeli pojedynczy głos symbolizować będzie tutaj los i wybory jednego człowieka, jakie konsekwencje idą za każdym naszym zbłądzeniem, zafałszowaniem czy zagubieniem swojej melodii? Daje to chociaż odprysk zrozumienia jak niepojęta jest Opatrzność Boża, która z chaosu naszych błędów i fałszów potrafi wydobyć na nowo harmonię całości.

 

Ta msza jest wyjątkowo trudna do wykonania. Łatwo bowiem tutaj zagubić się pomiędzy mnogością głosów i popaść w chaos. Wykonanie zespołu Huelgas Ensemble jest wyjątkowo delikatne i wycyzelowane, z dbałością o to, by każdy pojedynczy głos był słyszalny. Odwrotnie niż konkurencyjne wykonanie zespołu The Tallis Schollars, który postawił raczej na bryłę dźwięków. Oto najpierw wykonanie Huelgas Ensemble:

 

 

I dla porównania samo Kyrie w wykonaniu zespołu Tallis scholars:

 

 

Płyta zespołu Huelgass Ensemble pt. Utopia Triumphans jest zbiorem takich utworów pisanych na ogromną liczbę głosów. Możemy tutaj usłyszeć najsławniejsze spośród nich: kanony Josquina Des Pres (ok. 1440-1521) Qui habitat – na 24 głosy:

 

 

Johannesa Ockeghema (ok. 1420-1497) Deo gratias na 36 głosów:

 

 

A także najsławniejszy spośród tych gigantycznych motetów – Spem in alium Thomasa Tallisa ok. 1505-1585) – na 40 głosów. Oto dwa wykonania tego motetu, najpierw wykonanie zespołu Huelgas Ensemble. Sławnym, konkurencyjnym wykonaniem motetu Spem in alium jest wykonanie zespołu Tallis Schollars, które, dzięki temu że zostało nagrane bez pogłosu, jest klarowniejsze i lepiej pokazuje gigantyczną i skomplikowaną konstrukcję, godną  najbardziej skomplikowanej katedry gotyckiej.  Jednak wykonanie Huelgas Ensemble zamglone, mieniące się zwielokrotnionymi echami, świetnie oddające puls tego utworu i stanowi rzeczywiste wskrzeszenie dawnej chwały katolickiej muzyki kościelnej.

 

 

 

Ciekawostką jest, że na płycie tej znalazł się również motet włoskiego kompozytora – Alessandra Striggia (ok.1536-1592, ojca tego Alessandra Striggia – ok. 1573–1630, który napisał libretto do Orfeusza Montervediego) Ecce beatam lucem, również na 40 głosów, skomponowany w technice polichóralnej.

 

Striggio zaprezentował ten swój motet w Londynie i odniósł nim spory sukces. Tallis początkowo krytykował Striggia, ale w końcu zainspirowany, sam napisał swój 40-głosowy motet Spem in alium. Słychać w nim liczne odniesienia do dzieła Striggia, jednak udało mu się jednocześnie uchwycić chłodny, wyspiarski styl muzyki brytyjskiej, wraz z całym patosem gotyckiego dziedzictwa, przy zastosowaniu renesansowych środków kompozytorskich.

 

Co ciekawe to Huelgas Ensemble wykonał wszystkie kompozycje w brytyjskim, czysto wokalnym stylu, mimo, że u Striggia są informacje o tym, że niektóre głosy powinny być wykonywane instrumentalnie. Oto motet Striggia w wykonaniu Huelgas Ensemble:

 

 

I dla porządku załączam także całą płytę Utopia Triumphans zespołu Huelgas Ensemble:

 

 

Antonina Karpowicz-Zbińkowska