Wspominałam już wcześniej, że świeckie chansons stawały się podstawą opracowań mszalnych. W ten sposób świecka piosenka otrzymywała drugie życie, uwieczniona w formie mszy i wykonywana w ramach liturgii. Najsławniejszą taką piosenką, będącą podstawą ponad 50 mszy była wojskowa piosenka L’homme arme. Msze na jej temat pisali niemal wszyscy sławni kompozytorzy renesansowi. Tymczasem było wiele takich piosenek i świeckich utworów, które zrobiły niezwykłą karierę i stały się podstawą przeróbek dokonanych przez innych kompozytorów oraz podstawą opracowań mszalnych. Przedstawię trzy z nich, wraz z rozmaitymi ich opracowaniami. Oczywiście to tylko skromny wybór z spośród całego mnóstwa takich opracowań.

Oto pierwszy utwór: Fortuna deperata. Była to anonimowa chanson, być może napisał ją i opracował trzygłosowo Antonine Busnois (ok. 1430-1492).

 

Jej oryginalny, włoski tekst brzmi następująco:

Fortuna desperata

Iniqua e maledecta

Che de tal dona electa

La fama hai denigrata.

 

Tłumaczenie angielskie:

 

Desperate fate,

iniquitous and maledicted

who blackened the good name

of a woman beyond compare

 

Alexander Agricola (ok.1445–1506)  opracował tę kompozycję na 6-głos. Oto cudowne wykonanie zespołu Graindelavoix:

A oto wersja innego sławnego kompozytora, Heinricha Isaaca (ok. 1450 – 1517), który napisał własne opracowanie tej chanson, oto wykonanie  La Capella Reial De Catalunya oraz Hespèrion XXI  pod dyrekcją Jordi Savalla:

 

I wreszcie dwa opracowania mszalne, oto Kyrie z Missa Fortuna desperata Jacoba Obrechta:

 

Oraz Kyrie z Missa Fortuna desperata Josquina des Pres:

 

Drugą świecką chanson, tym razem francuską, która zrobiła podobną karierę jest Mille regretz, smętna pieśń o rozstaniu, znana jest ona przede wszystkim z czterogłosowego opracowania, którego dokonał Josquin. Podobno była to ulubiona chanson króla hiszpańskiego Karola V. Oto jej tekst:

 

Mille regretz de vous abandonner
Et d'eslonger vostre fache amoureuse,
Jay si grand dueil et paine douloureuse,
Quon me verra brief mes jours definer.

 

I w tłumaczeniu angielskim:

 

A thousand regrets at deserting you
and leaving behind your loving face,
I feel so much sadness and such painful distress,
that it seems to me my days will soon dwindle away.

 

Oto wersja na sopran z akompaniamentem:

 

A to wersja na cztery głosy w wykonaniu Cantica Symphonia:

 

I wersja wokalno-instrumentalna tej samej chansons w wykonaniu Ensemble Clement Janequin:

 

I w tym samym wykonaniu ciekawa wersja, 6-głosowa, napisana przez Nicolasa Gomberta (ok. 1490-1556), spadkobiercę muzycznego dziedzictwa Josquina, napisana w stylu motetowym:

 

Wersja instrumentalna, będąca opracowaniem tej chanson w formie pavany, dokonana przez Tielmana Susato (ok. 1510 – 1570):

 

I wreszcie cudowna Msza Mille regrets autorstwa Cristobala de Moralesa (ok. 1500 – 1553) hiszpańskiego kompozytora, oto Kyrie w wykonaniu Hilliard Ensemble:

 

Oraz Sanctus i Agnus Dei z tej samej mszy z przepięknej płyty nagranej przez La Capella Reial De Catalunya oraz Hespèrion XXI pod dyrekcją Jordi Savalla, zawierającej utwory wykonywane na dworze króla Karola V:

 

I ostatnia chanson, którą chciałam zaprezentować: Susanne un jour. Pieśń tę napisał francuski kompozytor Didier Lupi Second (ok. 1520-1559) do słów wiersza  Guillaume Guéroulta, który oparty był na biblijnej historii o Zuzannie i starcach. Oto tekst oryginalny:

 

Suzanne un jour d'amour sollicitée

Par deux vieillards convoitant sa beauté

Fut en son cœur triste et déconfortée

Voyant l'effort fait à sa chasteté.

Elle leur dit : si par déloyauté

De ce corps mien vous avez jouissance,

C'est fait de moi ! Si je fais résistance,

Vous me ferez mourir en déshonneur:

Mais j'aime mieux périr en innocence

Que d'offenser par péché le Seigneur.

 

I w tłumaczeniu na angielski:

 

One day, Susanne's love was solicited

By two old men coveting her beauty.

She became sad and discomforted at heart,

Seeing the attempt on her chastity.

She said to them: 'If disloyally

From my body you take pleasure,

This is done to me! If I resist,

You would make me die in disgrace:

But I would rather perish in innocence,

Than offend the Lord by sin.

 

Melodię tę opracował na pięciogłos Orlando di Lasso (ok.1530 –  1594), oto wersja wokalno-instrumentalna w wykonaniu Arianny Savall

 

A to wersja wokalna w wykonaniu zespołu Vox luminis:

 

A to 6-głosowe opracowanie mało znanego kompozytora Eustachego Du Caurroy (ok. 1549-1609):

 

Wybiegam tu już trochę naprzód, ale warto zobaczyć dzieje tych chansons przekrojowo. Oto wersja instrumentalna, opracowanie w formie ricercaru, dokonane przez Giovanniego Bassano (1558-1617). Z biegiem czasu zaczęła się rozwijać muzyka instrumentalna, powstawały coraz nowsze formy muzyczne, tym razem dostosowane do możliwości różnych instrumentów, a nie tylko wokalnych. A jednak tradycja opracowywania popularnej chanson nadal trwała.

 

Wreszcie wersja organowa, canzona autorstwa weneckiego kompozytora Andrei Gabrielego (ok. 1532 – 1585):

 

I cudowna, 7-głosowa wersja autorstwa francuskiego kompozytora Claude’a Le Jeune (ok. 1527-1600) w wykonaniu Ensemble Clement Janequin:

 

Na koniec cała msza Orlanda di Lassa: Missa Susanne un jour w wykonaniu Oxford Camerata:

 

 

Antonina Karpowicz-Zbińkowska