Jacob Obrecht (ok. 1450-1505), kolejny Flamand i kolejny ksiądz wśród kompozytorów renesansowych. Kontynuator stylu Ockeghema, a zarazem ten, który ten styl przekracza. Był, jak podają świadectwa, nauczycielem śpiewu młodego Erazma z Rotterdamu. Był także m.in. magistrem puerorum w katedrze w Cambrai, Bergen op Zoom, Brugii i Antwerpii. Został też następcą Josquina des Pres jako kapelmistrz na dworze księcia Ercole d’Este w Ferrarze, gdzie zmarł na dżumę. Popularność przyniósł mu druk jego utworów przez Ottaviana Petrucciego.

 

Obrecht przechodzi  ewolucję od linearnego stylu Ockeghema, do bardziej klarownej, czasem akordowej  faktury. Oto dla porównania dwa motety Salve Regina. Najpierw sześciogłosowe opracowanie, mocno linearne, z gęstą fakturą. Wykonanie Oxford Camerata:

 

 

A to motet Salve Regina, 4-głosowe, o fakturze podobnej już do stylu Josquina, czyli z wyrazistymi, akordowymi brzmieniami, podzielona na fragmenty tutti i fragmenty duetowe.

 

 

Jednak w twórczości Obrechta największe znaczenie mają msze, napisał ich prawie trzydzieści. Wszystkie one mają formę mszy z cantus firmus. Niektóre dodatkowo mają też elementy formy mszy parodii. Obrecht jednak daje się w nich poznać jako mistrz kontrapunktu, który stosuje środki kontrapunktyczne, takie jak rak, inwersja czy rak inwersji, by nadać niektórym mszom formę istnych palindromów.

 

Forma, i to forma zaplanowana pod względem liczbowym, ma dla niego pierwszorzędne znaczenie, przed słowem, chociaż dzięki klarowności słowo jest dużo lepiej słyszalne niż u Ockeghema. Np. zaplanowuje formę Mszy Sub tuum praesidium tak, by cała msza liczyła 888 breves, z czego 333 przypadało na Kyrie i Gloria, a 555 na Credo, Sanctus i Agnus Dei. Ważna była dla niego także symetryczność formy, osiągał ją np. poprzez redukowanie wolumenu mszy, z czterech głosów, do trzech albo i dwóch. I tak we Mszy Maria Zart w Kyrie układ głosów wygląda tak: 4:3:4, w Gloria: 4:2:2:4, w Credo: 4:3:3:4, w Sanctus: 4:3:4:3:4, a w Agnus Dei 4:3:4.

 

Jako kryterium wyboru poniżej zaprezentowanych utworów przyjmuję dostępność dobrych wykonań na Youtube.

 

Zespół Huelgas Ensemble nagrał bardzo ciekawą płytę opowiadającą o zawrotnej karierze świeckiego ronda „Malheur me bat”, pt. „Le mystere ‘Malheur me bat’”. Tajemnica tego rondeau polega na tym, że po pierwsze źródła podają różnych jego autorów, nie da się wskazać jednego. Po drugie sam tekst pierwotny, jego incipit, nie brzmi „Malheur me bat”, tylko inaczej: „O Dieu d’amours”. Za to we wszystkich późniejszych utworach, które za swoją podstawę brały jego melodię, incipit był podawany właśnie jako „Malheur me bat”. Na płycie tej można zatem znaleźć to pierwotne rondeau O Dieu d’amours, oraz całą serię różnego rodzaju motetów, chansons i mszy napisanych na temat tego ronda przez kompozytorów takich jak Agricola, Obrecht, Ockeghem, Malcort, Josquin Despres. Między innymi mszę na temat Malheur me bat napisał także Obrecht. Niestety nagranie zespołu Huelgas Ensemble nie jest dostępne na Youtube, polecam jednak inne wykonanie, oto Kyrie oraz Sanctus, w wykonaniu The Clerks’ Group.

 

 

 

No i wreszcie chyba najważniejsza msza Obrechta, Missa Maria Zart. Jest to prawdopodobnie najdłuższa w historii msza renesansowa, jej wykonanie trwa ok. 70 minut. Ponieważ jest tak długa, wręcz gigantyczna, to nie prezentuję zbyt wiele innych jego utworów, bo warto tę mszę wysłuchać w całości, zwłaszcza Sanctus (od 39’22”) z cudownym opracowaniem fragmentu na słowie Hosanna, i Agnus Dei (od 55’33”). Msza ta oparta jest na niemieckiej piosence Maria zart jako cantus firmus, która to piosenka, co ciekawe, weszła później do kanonu chorału protestanckiego i opracowywana była wielokrotnie przez kompozytorów muzyki organowej. Obrecht stosuje w tej mszy formę cantus firmus segmentowanego, czyli w każdej części mszy pojawia się inny fragment melodii Maria Zart, w całości zaprezentowana jest ona dopiero w Agnus Dei. Oto wykonanie zespołu Tallis Scholars.

 

 

Antonina Karpowicz-Zbińkowska