Jane Austen to ktoś więcej niż olbrzymka wśród pisarek. Jest także olbrzymką wśród olbrzymów, zajmując dumne i znaczące miejsce wśród największych pisarzy obu płci i wszystkich epok. Nie tylko góruje nad takimi autorkami, jak George Elliot, Mary Shelley, Virginia Woolf oraz siostry Brontë, ale także nad niemal każdym męskim pisarzem. Tak naprawdę jest względnie niewielu pisarzy w całej historii literatury, którzy górują nad nią. Można pomyśleć o Homerze i Wergiliuszu, Dantem i Szekspirze, ale poza tymi gmachami ona zajmuje swój własny wśród największych z wszechczasów. Można ją wymienić jednym tchem z Tołstojem, Dostojewskim i Dickensem. Niewielu w istocie dorasta jej do pięt pod względem czystego blasku jej dzieła i przenikliwych głębi, które sonduje.

Podobnie jak o Szekspirze, można powiedzieć o Jane Austen, że nie jest autorką jednej epoki, ale wszechczasów, a jednak – tak jak w przypadku Szekspira – pomocna jest pewna wiedza o epoce, w której pisała, by zrozumieć pełnię tego, co mówi w swoim dziele. Szekspir był niemal z całą pewnością wierzącym katolikiem, żyjącym w antykatolickich czasach; jeśli wiemy to o nim, pomaga nam to zrozumieć wątki poboczne Kupca weneckiego i Hamleta, obawy i gniew, które ożywiają Makbeta, Króla Leara i Otella. Podobnie wiedza o tym, że Jane Austen była pobożną chrześcijanką żyjącą w epoce, w której romantyzm toczył wojnę z niewiernym racjonalizmem, pomaga nam zrozumieć jej sposób postrzegania świata i idei, które je kształtowały. Powiedziawszy to, przyjrzyjmy się damie i jej epoce.

Urodzona w roku 1775, panna Austen przyszła na świat dojrzały do rewolucji, którą wkrótce będzie przeżarty. Rewolucja amerykańska zapoczątkowała istnienie nowego rodzaju państwa, pozbawionego zarówno monarchii, jak i arystokracji oraz otaczającego czcią w swojej Konstytucji zasady oświecenia. Następnie w roku 1789 rewolucja francuska obaliła ancien régime, zastępując go sekularystyczną tyranią, mrokiem i terrorem, kładąc ideologiczne fundamenty pod przyszłe tyranie komunistyczne. Przeciwko tym nowym ideom wypowiedział się roztropnie i ostrzegawczo Edmund Burke, szczególnie w swoich Rozważaniach o rewolucji we Francji, które zostały opublikowane pod koniec lat 90-tych XVIII wieku, kiedy Jane Austen miała piętnaście lat. Wiele poglądów Burke’a można dostrzec przedstawionych w postaci Fanny Price w Mansfield Park, sugerującej poparcie samej Austen dla antyrewolucyjnego stanowiska Burke’a, chociaż naciągnięciem może być sugestia, że imię bohatera – Edmund Bertram – jest fonetyczną aluzją do samego filozofa, co mogłoby wskazywać, że Burke był mentorem dla młodej panny Austen, tak jak Bertram był mentorem dla młodej panny Price.

Być może najczęściej powtarzającym się motywem w dziele Austen jest lekceważenie dla irracjonalnych zasad romantyzmu, które przedkładały „czucie i wiarę” ponad „mędrca szkiełko i oko”. Począwszy od jej najwcześniejszych juwenaliów, takich jak opowieść Love and Freindship (sic!), napisana w roku 1790, po jej dojrzałe powieści, które powstały ponad dwadzieścia lat później, ośmiesza ona ten rodzaj romantycznych powieści, w których kobiety przedstawia się jako istoty irracjonalne, o słabym charakterze i niezdecydowane. Podczas gdy jej własne powieści zawierają takie postaci kobiece, które popełniają głupstwo podążając za uczuciem, wbrew wymogom odpowiedzialności moralnej, jej bohaterki osiągają pełnię ludzkiej godności, poddając się jako wyjątkowo racjonalne stworzenia dobru cnoty i obiektywności prawdy. Pod tym względem całkiem słusznie nazywa się jej twórczość arystotelesową, ale można by ją równie dobrze określić jako tomistyczną, jeśli chodzi o akceptację i przyjęcie chrześcijańskiego realizmu w epoce zarodkowego relatywizmu. Jest ona zatem istną olbrzymką jako filozof, oprócz swego geniuszu gawędziarki i przenikliwości obserwatorki ludzkiego stanu.

Jeśli chodzi o stanowisko Jane Austen odnośnie Kościoła katolickiego, była ona jak Burke życzliwa wobec katolicyzmu w czasie, kiedy antykatolicka bigoteria i sekciarstwo stanowiły standardowe stanowisko w kulturze angielskiej. Chociaż można to dostrzec nie wprost w jej powieściach, było to obecne w sposób najbardziej oczywisty i dobitny w jej juwenaliach, zwłaszcza w „Historii Anglii”, która została napisana w roku 1791, kiedy Austen miała jedynie piętnaście lat. Ta „Historia” ośmiesza i wyszydza antykatolickie stanowisko popularnych książek historycznych, w szczególności oburzająco „antypapistowską” czterotomową „historię” Anglii Olivera Goldsmitha. W jaskrawym i niezwykłym kontraście wobec protestanckiej historii, która nie dostrzegała tyranii Anglii Tudorów, nastoletnia panna Austen przedstawia Elżbietę I jako bezwzględną tyrankę, a Marię, królową Szkotów, pokazuje jako męczennicę i ofiarę tyranii Tudorów. Wspierając katolickich Stuartów przeciw antykatolickim Tudorom, odrzucała dumę i uprzedzenie swoich czasów i okazywała się być mimowolną prorokinią tego, co później będzie znane jako anglo-katolicyzm. Pod tym względem, jak i pod tak wieloma innymi, katolicy mogą czuć się całkowicie swobodnie w obecności kobiecego geniuszu Jane Austen.

 

Joseph Pearce

Źródło: faithandculture.com

Tłum. Jan J. Franczak

 

----- 

Drogi Czytelniku, skoro jesteśmy już razem tutaj, na końcu tekstu prosimy jeszcze o chwilę uwagi. Udostępniamy ten i inne nasze teksty za darmo. Dzieje się tak dzięki wsparciu naszych czytelników. Jest ono konieczne jeśli nadal mamy to robić.

Zamów "Christianitas" (pojedynczy numer lub prenumeratę)

Wesprzyj "Christianitas"

-----