Franciszek: kronika pontyfikatu w tekstach
Wraz z pogrzebem papieża Franciszka rozpoczął się naturalny okres podsumowań ostatniego pontyfikatu.
W ciągu ostatnich dwunastu lat wykonaliśmy w Christianitas intensywną pracę, polegającą na dogłębnej analizie wielu słów i działań Papieża Franciszka. Staraliśmy się trzymać przy tym jednego prostego założenia: Franciszek był papieżem Świętego Kościoła Rzymskiego. Z tego założenia, przy przyjęciu katolickich zasad dotyczących roli tradycji, wynika bardzo określony sposób analizy wspomnianych słów i działań: ich pełen sens zrozumieć można dopiero umieszczając je w świetle Tradycji, która ostatecznie determinuje ich sens. Papież jest strażnikiem depozytu i nauczającym ojcem. To podejście nie jest ani oczywiste, ani częste w czasach, w których sami katolicy traktują papieża raczej jak raczej komisarza rewolucyjnego i reformatora. Dlatego sądzimy, że dla każdego zainteresowanego autentycznym i głębokim zrozumieniem sensu tego pontyfikatu, prezentowane tu teksty przedstawiają unikatową wartość.
Poniżej przedstawiamy wybór tekstów poświęconych różnym aspektom minionego pontyfikatu z dziesiątek studiów, komentarzy i felietonów, które można wciąż znaleźć na naszej stronie christianitas.org (nieznaczną część z nich stanowią przedruki, informację o których zawsze znajdą Państwo pod danym tekstem). Uporządkowaliśmy według kluczowych okresów i punktów węzłowych pontyfikatu. Dzięki temu łatwiej nie tylko wybrać interesujący nas temat, ale też dostrzec w jaki sposób ewoluowało nasze rozumienie tego pontyfikatu.
Początki pontyfikatu (2013-2016)
W pierwszym okresie pontyfikatu nasze wysiłki skupiały się na oparciu się presji fantazji i oczekiwań, jakie opinia publiczna od samego początku łączyła z postacią Franciszka. Zależało nam wtedy na właściwym ustawieniu perspektywy, z której należy patrzeć na ten jak i każdy inny pontyfikat.
Paweł Milcarek, Kim jest papież?
„Wstępniak” ówczesnego redaktora naczelnego do 51 numeru naszego pisma. Sam tytuł stawia fundamentalne pytanie na samym początku pontyfikatu Franciszka i tuż po ustąpieniu Benedykta XIV. Odpowiedź udzielona w tekście na to pytanie stanowi niejako wykład założeń, którymi staraliśmy się kierować we wszystkich późniejszych analizach dotyczących tego pontyfikatu.
Paweł Milcarek, Portrety czy rama?
Paweł Milcarek koncentruje się tu na jednym z zagadnień podniesionych w tekście Kim jest papież? a mianowicie na relacji między niepowtarzalną a zarazem przemijającą osobowością pontifeksa a stałą i nieprzemijającą naturą urzędu, który on sprawuje.
Tomasz Rowiński, Papież Franciszek nie jest antychrystem, jest jezuitą.
W tym tekście Tomasz Rowiński oddziela nieuzasadnione obawy wobec papieża Franciszka od uzasadnionych przekonań na temat jego osobowości i pokazuje ich wpływ na sposób, w jaki Franciszek sprawował swój urząd. Tekst wyraźnie koresponduje z dwoma tekstami Pawła Milcarka Kim jest papież?oraz Portrety czy rama?
Michał Barcikowski, Jarmark światowości.
Tekst Michała Barcikowskiego analizuje w jaki sposób papież Franciszek w pierwszym okresie pontyfikatu (w tym w adhortacji Evangelii Gaudium) starał się wyjść naprzeciw oczekiwaniom i wyobrażeniom świata wobec sprawowanego przez siebie urzędu.
Paweł Milcarek, Papież w pułapce
Papież, o którym mowa w tytule to Franciszek, a pułapką są światowe oczekiwania, o których pisał też Michał Barcikowski w Jarmarku światowości. Paweł Milcarek pokazuje, że pułapka ta nie tylko została na Franciszka zastawiona, ale także że on sam zaczynał się do niej niebezpiecznie zbliżać poprzez swoje słowa i gesty.
Tomasz Rowiński, Papież jako wydarzenie
Tomasz Rowiński proponuje nam tu wariację na temat rozróżnienia pomiędzy osobą a urzędem w przypadku pontyfikatu Franciszka, a mianowicie rozróżnienie pomiędzy papieżem rzeczywistym a papieżem jako wydarzeniem medialnym.
Tomasz Dekert, Mandatum czyli (paradoksalnie) o nieposłuszeństwie jako o miłości
Tekst wychodzi od liturgicznego, wielkoczwartkowego gestu obmycia nóg przez Papieża Franciszka, którego dokonał on w zakładzie poprawczym. Gest ten był wówczas komentowany zgodnie z logiką traktowania papieża Franciszka jako „wydarzenia” na jarmarku światowości. Tomasz Dekert eksploruje teologiczne i socjologiczne implikacje tamtych interpretacji, a także samego gestu.
Tomasz Rowiński, Antyrzymski resentyment dzisiaj
Tekst zasadniczy dla zrozumienia różnicy pomiędzy wyłaniającej się już wówczas z naszych tekstów krytycznej postawy wobec pontyfikatu Franciszka a antyrzymską krytyką formułowaną przez część środowisk tradycjonalistycznych.
Amoris Laetitia (2016)
Adhortacja Amoris Laetitia była kamieniem milowym tego pontyfikatu z racji konsekwencji dla doktryny i dyscypliny sakramentów, jakie niosła. Zarysowana w niej perspektywa doktrynalna i dyscyplinarna była bardzo szeroka. Jednakże z racji kontekstu w jakim się pojawiła, większość dyskusji skupiła się na zagadnieniu udzielania komunii świętej osobom, które wedle wcześniejszej doktryny i praktyki nie mogły jej otrzymywać z racji pozostawania w związkach niesakramentalnych.
Piotr Kaznowski, Św. Tomasz i Amoris laetitia
Fundamentalne i dogłębne studium, w którym Piotr Kaznowski idzie za znajdującymi się w Amoris Laetitia przypisami do tekstów św. Tomasza z Akwinu. Okazuje się, że, wbrew temu, co mogłoby sugerować te przepisy, pomiędzy literalnym sensem Amoris Laetitia a literalnym sensem przywoływanych wywodów św. Tomasza zachodzi głębokie napięcie, jeśli nie sprzeczność.
Paweł Grad, Unieszkodliwianie magisterium
Główną tezą tekstu jest to, że Amoris Laetitia nie zdobywa się na otwarte zakwestionowanie wcześniejszej doktryny i dyscypliny sakramentów, choć faktycznie do takiego zakwestionowania prowadzą zawarte w niej tezy. Aby zmitygować tę sprzeczność pomiędzy otwartym komunikatem a faktyczną konsekwencją, sam dokument, a przede wszystkim towarzyszące mu interpretacje, tworzą rodzaj fikcji ciągłości powołując się aprobatywnie na wcześniejsze nauczanie.
Tomasz Rowiński, Co naprawdę powiedział kard. Schoenborn o adhortacji Amoris laetitia
Wbrew temu co mógłby sugerować tytuł, tekst stanowi obszerną analizę wielu różnych interpretacji kluczowych zapisów adhortacji pojawiających się w pierwszych tygodniach po jej publikacji. Interpretacja kard. Schoenborna przedstawiona dzień jest jedną z nich. Tekst dostarcza bardzo bogatego materiału poglądowego do tezy Michała Barcikowskiego o wpływie „jarmarku światowości” na to, jak rozumiane były słowa papieża Franciszka.
Michał Barcikowski, Trzy hipotezy o Franciszku
Michał Barcikowski podnosi dyskusję na temat Amoris Leatitia na kolejny poziom, konfrontując nas boleśnie z trzema różnymi hipotezami na temat znaczenia programu duszpasterskiego Franciszka manifestującego się w tym dokumencie.
Ks. Louis-Marie de Blignières, W sprawie Amoris lætitia
Ojciec Louis-Marie de Blignières, założyciel Bractwa Świętego Wincentego Ferreriusza, analizuje ósmy rozdział adhortacji przede wszystkim z punktu widzenia teologii moralnej. Analiza oparta jest na bardzo skrupulatnej rekonstrukcji wywodu papieża Franciszka.
Robert Spaemann, Nie uprzedzać Bożego Miłosierdzia
Wywiad ze słynnym niemieckim filozofem, w którym wyraża on swoje wątpliwości co do teologicznego sensu faktycznych rozwiązań dyscyplinarnych wynikających z permisywistycznej interpretacji adhortacji Amoris Laetitia.
Traditionis custodes (2021)
To drugi kamień milowy tego pontyfikatu, będący próbą odwrócenia zapoczątkowanego przez Benedykta XVI kierunku normalizacji sytuacji w Kościele w tym, co stanowi źródło i szczyt jego życia: liturgii. Nasze pismo traktuje to zagadnienie jako zasadnicze nie tylko dla naszego środowiska, ale absolutnie (zob. np. Paweł Milcarek, Chrześcijaństwo, czyli filozofia na podstawie obrzędów). Dlatego Traditionis custides na długo znalazło się w centrum naszej uwagi.
Paweł Milcarek, Czy papieże rządzą zakazami prawowiernych tradycji?
Paweł Milcarek analizuje Traditionis custodes w świetle długiej historii mszy św. i związanej z nią tradycji opieki stolicy apostolskiej nad kultem.
Paweł Grad, Zrozumieć Traditionis Custodes
Niespełna stustronnicowa analiza listu Papieża Franciszka, w którym tłumaczy on sens oraz motywy swojej decyzji wyrażone w motu proprio Traditionis Custodes. Analiza ta ma charakter wewnętrzny, jej przedmiotem jest struktura tego listu oraz jego miejsce wewnątrz Tradycji. Jest ona zarazem całościowa, to znaczy pokrywa całość wywodu papieża, zdanie po zdaniu.
Tomasz Dekert, Traditionis custodes, czyli problem konkurencyjnych koncepcji jedności
Tekst stawia pytanie o to, jak w Traditionis custodes rozumiana jest „jedność Kościoła”, którą dokument ten miał przywrócić. Autor pokazuje, że przyjęte tam rozumienie jedności nie jest ani oczywiste, ani tożsame z rozumieniem tradycyjnym.
Artykuł podejmuje fundamentalne pytanie teologii liturgii związane z uzasadnieniem Traditionis custodes, to znaczny kwestię różnicy w teocentrycznej orientacji kultu pomiędzy dawną a nową formą rytu rzymskiego.
Ważną częścią uzasadnienia Traditionis custodes przedstawionego przez papieża Franciszka było kontynuowanie dzieła pojednania pomiędzy tradycjonalistami a resztą Kościoła. W tym tekście Tomasz Dekert zastanawia się, czy rzeczywiście o takie pojednanie chodziło Benedyktowi XVI.
Antonina Karpowicz-Zbińkowska, O znaczeniu pojęcia lex orandi w motu proprio Traditionis Custodes
Pojęcie lex orandi i jego związki z pojęciem lex credendi należą do podstawowych zagadnień związanych z nowoczesnym ruchem odnowy liturgicznej. Antonina Karpowicz-Zbińkowska pyta w jaki sposób pojęcie lex orandi funkcjonuje w Traditionis custodes, pośrednio stawiając pytanie o miejsce tego dokumentu w historii ruchu liturgicznego.
Paweł Beyga, Podwójna hermeneutyka papieża Franciszka
Tekst zestawia Franciszkowe odczytanie zasady lex orandi – lex credendi z odczytaniem tej samej zasady, które moglibyśmy przypisać papieżowi Benedyktowi XVI.
Dom Jean Pateau OSB, Musimy wyjść z tej liturgicznej walki, która wyczerpuje Kościół
Wywiad na temat sytuacji po publikacji Tradionis custodes udzielony przez opata opactwa Matki Bożej w Fontgombault, w którym liturgią podstawową jest liturgia tradycyjna. Wywiad bardzo ważny dla „Christianitas” również z powodu związków naszej redakcji z tym opactwem.
Stanisław Artymowski, Wokół Traditionis Custodes
Szeroko zakrojony komentarz do dokumentu, który osadza go w posoborowej historii liturgii tradycyjnej, omawia jego treść, wskazuje na problemy, analizuje reakcje na dokument i stawia zadanie minimalizacji strat w zaistniałej sytuacji.
Tomasz Kisiel i Filip Warowny, Analiza kanonistyczna motu proprio „Traditionis custodes”
Tytuł mówi sam za siebie: szczegółowa analiza regulacji wprowadzonych przez Traditionis custodes autorstwa dwóch prawników. Obowiązkowa lektura dla osób zainteresowanych stanem prawnokanonicznym przed i po publikacji tego dokumentu.
Czas podsumowań (2022-24)
Amoris Leaetita i Traditionis custodes były prawdopodobnie najbardziej wyrazistymi i najbardziej brzemiennymi w skutki manifestacjami woli papieża Franciszka w zakresie doktryny i dyscypliny życia katolickiego. W ostatnim okresie jego pontyfikatu na pierwsze miejsce wysunęły się kwestie związane ze strukturą władzy i administracją w Kościele, związane z syndodem o synodalności oraz publikacją konstytucji Praedicate evangelium reformującą kurię Rzymską. Dla nas wydarzenia te, zwłaszcza wobec wciąż żywo odczuwanych skutków dwóch wcześniej wspomnianych dokumentów, były przede wszystkim okazją do bardziej całościowej oceny pontyfikatu Franciszka. Czytelnik zainteresowany tym zagadnieniem sięgnąć przede wszystkim do książki obecnego redaktora naczelnego Tomasza Rowińskiego, Turbopapiestwo. O dynamice pewnego kryzysu.
Filip Łajszczak, Ukryty sens pontyfikatu Franciszka
Tekst ten powstał w roku 2018, ale z racji tego, że próbuje dotrzeć wprost do sedna znaczenia tego pontyfikatu, powinien otwierać ten przegląd naszych podsumowań. Jest jeszcze jeden powód umieścić go tutaj: tekst ten wprowadza do naszej publicystyki pojęcie turbopapiestwa, które potem znajdzie się w tytule przywoływanej już książki Tomasza Rowińskiego.
Tomasz Rowiński, Postpapiestwo; Piotrze, dokąd idziesz?
Podsumowanie historii pontyfikatu papieża Franciszka w roku 2021 z wyraźnym sformułowaniem pytania o przyszłość urzędu papieskiego.
Tomasz Rowiński, Rola świeckich w procesie synodalnym synodu o synodalności
Obszerny tekst, wygłoszony jako wykład inauguracyjny rozpoczynający rok prac Dominikańskiego Studium Filozofii i Teologii im. Honoriusza Kowalczyka OP w Poznaniu 14 października 2023 roku. Tomasz Rowiński zestawia w nim rzeczywistość „procesu synodalnego” z jego ideą zawartą w Vademecum będącego instrumentem przygotowawczym do synodu.
Tomasz Rowiński. Papiestwo. Ramy kryzysu
Tekst mierzy się z argumentami na rzecz pozytywnej oceny rewolucyjnych zmian wprowadzanych przez papieża Franciszka i proponuje inną ich interpretację: jako reanimacji problematycznego modelu władzy papieskiej związanego z kontrreformacyjną, jezuicką reakcją na kryzys wiary.
Tomasz Rowiński, Czy Papież może wszystko? Uwagi o tradycji, urzędzie Piotrowym i posłuszeństwie
Tekst próbuje odpowiedzieć na trudne pytanie o rozumienie posłuszeństwa papieżowi w świetle kolejnych kontrowersyjnych decyzji tego ostatniego.
Justyna Melonowska, Papież. Przywódca, wzór?
Justyna Melonowska proponuje antropologiczną analizę fenomenu społecznego oddziaływania papieża Franciszka za pomocą kategorii zaczerpniętych od Maxa Schelera.
Paweł Grad, Nieskończona godność i granice ortodoksji
Komentarz do deklaracji Dignitas infinita wydanej przez Dykasterię Nauki Wiary 8 kwietnia 2024 roku. Autor analizuje założenia antropologiczne stojące za pojęciem nieskończonej godności ludzkiej i umieszcza je w kontekście tradycyjnej nauki kościoła.
Ów „nowy” absolutyzm moralny to zdaniem autora tendencja w duszpasterstwie katolickim powiązana z kontrowersyjnymi wypowiedziami papieża Franciszka.
Śmierć (2025)
Tomasz Rowiński, Zmarł Papież Franciszek, módlmy się zatem bracia
Reakcja na śmierć Ojca Świętego napisana przez nowego redaktora naczelnego, który zarazem wylał bodaj najwięcej atramentu na naszych łamach analizując miniony pontyfikat.
Grzegorz Jazdon, Za co jestem wdzięczny Papieżowi Franciszkowi
Wyrazy wdzięczności wobec Franciszka, których szczerość manifestuje się również w otwarcie wyrażanym krytycyzmie.
