Modlimy się:
Deus, qui hodierna die corda fidelium Sancti Spiritus illustratione docuisti :
da nobis in eodem Spiritu recta sapere ;
et de eius semper consolatione gaudere.
Per Dominum… in unitate…

Źródła
Modlitwa ta pojawia się – zawsze z przeznaczeniem na „Niedzielę Pięćdziesiątnicy” – zarówno we frankońskich sakramentarzach gelazjańskich (w tymże brzmieniu ma ją Sakramentarz Gelazjański Remediusza z St. Gallen z ok. 800), jak i w dwóch wersjach Sakramentarza Gregoriańskiego: tzw. typie I reprezentowanym przez Hadrianum (pocz. IX w.), i tzw. typie II wyrażonym w Paduense (znana nam z kopii z poł. IX rewizja S. gregoriańskiego). Modlitwy tej nie ma natomiast w źródłach starszych: Veronense i Gelasianum Vetus.

Obecnie w rycie rzymskim modlitwa ta jest używana jako kolekta zarówno w formie starszej, jak i zwyczajnej – jednak w różnych formularzach. Mszał Jana XXIII (1962) ma ją – podobnie jak Mszał Piusa V (1570) i jego średniowieczne poprzedniki – na Niedzielę Zesłania Ducha Świętego. Mszał Jana Pawła II (2002) – podobnie jak jego poprzednik: Mszał Pawła VI (1975) – posiada ją, w zaadaptowanej wersji, w formularzu wotywnym „o Duchu Świętym” (natomiast na święto przyjmuje odmienną orację ze starszego źródła Gelasianum Vetus).

Tłumaczenie polskie
Spróbujmy teraz przełożyć tę modlitwę na język polski:
Boże, któryś w dniu dzisiejszym nauczył serca wiernych oświeceniem Ducha Świętego :
daj nam w tymże Duchu zasmakować w tym, co prawe,
i zawsze się radować z Jego pocieszenia.
Przez Pana… w jedności…

Nasze tłumaczenie odbiega od tego, które właściwie bez żadnych zmian figuruje zarówno w obu tynieckich wersjach mszalików „starszej formy”, jak i jeszcze w Mszale Rzymskim łacińsko-polskim (1968) „formy zwyczajnej”.
Proponując tu odmienne tłumaczenie, nie chcę tym razem wdawać się w dyskusję czy jest ono bliższe oryginałowi – wydaje się mi jedynie, że tekst oryginału pozwala także na takie tłumaczenie, które wydobywa akcenty nieznane rozpowszechnionej wersji, również uprawnionej.

Od gramatyki do modlitwy
Spróbujmy zatrzymać się przy niektórych słowach tej świątecznej oracji:

hodierna die = w dniu dzisiejszym

Formuła, której liturgia używa w dni wspomnień liturgicznych, aby wyrazić ich wymiar jako „sacramentum”, sprowadzającego łaskę danego wydarzenia-tajemnicy; to nie „wczoraj” i „kiedyś”, lecz właśnie dziś, hodie, „dzieje się” w wymiarze uobecnienia to, co już się stało „w owym czasie”, in illo tempore.

corda = serca

Biblijna i patrystyczna mentalność znajdująca się u źródła modlitw Kościoła strzeże nas, abyśmy tego słowa nie odebrali, po romantycznemu, jako ośrodka uczuciowości; widzimy tu raczej umysł człowieka, ośrodek jego pojmowania i chcenia.

docuisti = nauczył

Unikam przyjętego w tym miejscu „pouczył”, aby wyjść ze skojarzenia wiążącego się np. z prawnym pouczeniem – a wrócić do skojarzenia związanego z osobą nauczyciela (doctor) i nauczania (docere). Duch Święty – On nas „wszystkiego nauczy”.

recta sapere = zasmakować w tym, co prawe

W tym miejscu utrwalony przekład ma „poznać to, co prawe”; ale czasownik sapere trzyma się bardzo blisko czynności zmysłu smaku. Smakowanie może i kojarzy się dziś z jakimiś ćwiczeniami epikurejczyków i hedonistów, ale w jego pierwszym znaczeniu jest właśnie pewien szczególny typ ludzkiego doświadczenia i doświadczalnego poznania: taki, w którym poznający poznaje już nie na odległość, już nawet nie przez dotknięcie – lecz przez „pomieszanie” przedmiotu poznania z sobą samym; żeby posmakować, trzeba coś potraktować jak pokarm czy napój. Modlitwa Kościoła prosi więc raczej, abyśmy „to, co prawe” mogli poznawać nie jako oddzielony od nas przedmiot, lecz jako składnik naszego własnego życia. Poznać, zasmakować, rozsmakować się – oto mądrość, sapientia. „W tymże Duchu”.

de eius … consolatione gaudere = radować się z Jego pocieszenia

Duch oświeciciel jest Pocieszycielem. Może prawdziwa radość – gaudium – powstaje w nas dopiero po pocieszeniu? Innymi słowy: trzeba być najpierw jakby pewnym zguby, aby rzeczywiście radować się - łaską i zbawieniem.

Paweł Milcarek