W obliczu tragedii brakuje słów, lecz słowa są po to, by dawać w tragedii oparcie (lucerna pedibus meis verbum tuum...). W obliczu naszej tragedii słowa się jednak gubią: Msze mają już służyć "upamiętnianiu" i odprawia się je "ku czci zmarłych". Chcemy zgotować naszym zmarłym szybkie niebo doczesnej pamięci - lecz w słowach uwolnionych od swej Prawdy wyrażamy już tylko beznadzieję: "wszystko się skończyło!"... Język nie rozpada się z dnia na dzień. I nie rozpada się sam. Przypominamy tekst o przemianach w liturgicznym rycie żałobnym (który ukazał się w "Christianitas" 17-18/2004). (pk)

 

Lorenzo Bianchi, Niebo bez sądu?

Podobnie jak wiele innych części liturgii Kościoła, także egzekwie (część obejmująca oficjum i Mszę za zmarłych) zostały zreformowane po Soborze Watykańskim II. W wyniku prac Consilium, czyli Rady ds. Wprowadzenia Konstytucji o Świętej Liturgii wprowadzono liczne modyfikacje w rycie, w szczególności zaś w wyborze tekstów psalmów, pieśni i modlitw. Chcemy tu w wielkim skrócie przyjrzeć się niektórym modlitwom, obecnym zarówno w liturgii przedsoborowej, jak i w tej zreformowanej. Ich porównanie pozwoli podkreślić zmiany w tekstach, z których w pewien sposób wydaje się wyłaniać odmienna perspektywa rozważań nad śmiercią i przejściem człowieka do życia pozagrobowego.

 

Szczególnie interesującym przykładem jest kolekta ze Mszy za zmarłych odprawianej w dniu śmierci lub pogrzebu. W Mszale św. Piusa V brzmi ona następująco:

 

(...) Boże, który jesteś miłosierdziem i przebaczeniem, prosimy Cię za duszę twojego sługi, który dziś zgodnie z twoją wolą opuścił ten świat: nie pozostawiaj go w rękach nieprzyjaciela, nie zapominaj o nim na zawsze: ale rozkaż świętym aniołom, aby go zabrali i zaprowadzili do niebieskiej ojczyzny, ponieważ pokładał on w Tobie nadzieję i wiarę, niech nie cierpi kar piekła ale posiądzie wieczną radość.

 

Modlitwa ta znajduje się także w nowym zreformowanym Mszale (bez zmian w jego trzech edycjach łacińskich), jako druga kolekta do wyboru we Mszy za zmarłych poza Okresem Wielkanocnym:

 

(...) Boże, Ty jesteś miłością która przebacza: przyjmij do Twojego domu naszego brata, który dziś przeszedł do Ciebie z tego świata; i ponieważ pokładał w Tobie nadzieję i wiarę, obdarz go szczęściem wiecznym.

 

Chcemy tu szczególnie omówić fragmenty wyróżnione pogrubionym drukiem. W przedsoborowych tekstach liturgicznych wzmianka o sądzie szczegółowym, który ma miejsce po śmierci, jest zawsze jasna: tylko w modlitwach za ochrzczone dzieci, które zmarły bez możliwości popełnienia jakiegokolwiek grzechu, mówi się o bezpośrednim przejściu do nieba (qui animam huius parvuli ad caelorum regnum hodie misericorditer vocare dignatus est – „któryś raczył dzisiaj miłosiernie wezwać duszę tego dziecka do królestwa niebieskiego”). Nowa formuła zreformowanego Mszału, w której zamiast de hoc saeculo („z tego świata”) jest in te („do Ciebie”), posługuje się wyrażeniem, które wydaje się wprowadzać element niejasny dogmatycznie. Z czterech rzeczy ostatecznych (śmierć, sąd, piekło, niebo) przemilczano sąd i możliwość piekła, tak jakby śmierć była dla wszystkich natychmiastowym przejściem do nieba. Tego samego wyrażenia reformatorzy użyli także w Kanonie Mszy.

 

Piotr Kaznowski