Ten artykuł, tak jak wszystkie teksty na christianitas.org publikowany jest w wolnym dostępie. Aby pismo i portal mogły trwać i się rozwijać potrzebne jest Państwa wsparcie, także finansowe. Można je przekazywać poprzez serwis Patronite.pl. Z góry dziękujemy. 

Książka Jacka Kowalskiego "Król, poeta, rycerz Boży. Tybald, hrabia Szampanii - żywot, epoka i pieśni" składa się z dwóch części. Część pierwsza stanowi historycznoliterackie wprowadzenie do twórczości trzynastowiecznego truwera Tybalda, hrabiego Szampanii i króla Nawarry (1201-1253), część druga to wybór pieśni poety w autorskim przekładzie na język polski. Książce ma towarzyszyć płyta zawierająca pieśni w wykonaniu autora książki i przekładów z towarzyszeniem zespołu Klub Świętego Ludwika.

Część wprowadzająca podzielona jest na sześć rozdziałów, z których ostatni, poświęcony muzycznej interpretacji pieśni truwerów, został opracowany przez muzykologa, Tomasza Dobrzańskiego. W pierwszej części swojej książki, Jacek Kowalski dość szeroko zarysowuje kontekst historyczny, w jakim żył i tworzył Tybald z Szampanii. Czytelnik znajdzie więc informacje na temat epoki i miejsca, w których powstały dzieła truwera, zarówno z zakresu historii i kultury średniowiecznej Francji, jak i – w szczególniejszy sposób – dziejów krainy Tybalda, Szampanii. Autor zajmująco przedstawia i objaśnia zjawiska związane z cywilizacją dworów i kulturą dworną, kładąc szczególny nacisk na ich tło literackie. Sytuując twórczość swojego autora w dziejach twórczości trubadurów i truwerów, rzetelnie ukazuje genezę i transformację okcytańskiej a następnie francuskiej liryki. Swoje rozważania ilustruje fragmentami dzieł literackich we własnym przekładzie: Powieści o Wilhelmie z Dole Jeana Renarta, Opowieści o Graalu Krystiana z Troyes, poezji Colina Museta. W następnej kolejności autor odtwarza biografię Tybalda z Szampanii, skomplikowane koleje życia potężnego władcy i rycerza na tle politycznych i zbrojnych konfliktów ówczesnej Francji ze szczególnym uwzględnieniem ruchu krucjatowego. Wiele miejsca autor poświęca także znanej legendzie łączącej Tybalda z królową Blanką Kastylijską, jako mającej znaczące implikacje dla recepcji poezji truwera. Osobny rozdział poświęcony jest działalności poetyckiej Tybalda. Obok koniecznego przypomnienia chronologii twórczości i zachowanej spuścizny poety, najważniejsza część tego rozdziału poświęcona jest literackiej interpretacji poezji Tybalda. Twórczość truwera omówiona została w kontekście poetyckich dokonań trubadurów i truwerów, co pozwoliło ukazać oryginalność i mistrzostwo tej poezji. W końcowym rozdziale Jacek Kowalski przedstawił problematykę wykonawczą i przekładową, wskazując z jednej strony na trudności związane z odczytaniem średniowiecznych melodii, z drugiej zaś na specyfikę przekładu dawnej literatury francuskiej, zwłaszcza poezji, na język polski. Rozważania te uzupełnia rozdział opracowany przez Tomasza Dobrzańskiego, przybliżający czytelnikowi specyficzne kwestie związane z opracowaniem melodii pieśni i użyciem instrumentów, widziane z perspektywy muzykologicznej. Ten rozdział książki jest cenny i potrzebny z uwagi na towarzyszącą książce płytę z wykonaniami utworów.

W części drugiej czytelnik znajdzie przekłady dwudziestu pieśni Tybalda z Szampanii, uzupełnione o apendyks zawierający pieśń więzienną Philippe’a de Nanteuil. Przekładom na język polski towarzyszą oryginalne teksty. Każda pieśń poprzedzona jest krótkim wprowadzeniem literacko-historycznym, sytuującym tekst oryginału w określonych ramach, najczęściej z przywołaniem kontekstu szerzej i dogłębniej omówionego w pierwszej części książki.

Monografia Jacka Kowalskiego, łącząca wszystkie zalety opracowania naukowego i popularyzatorskiego, jest wartościową propozycją i zasługuje ze wszech miar na publikację. Prowadzona ze swadą opowieść skierowana jest zarówno do odbiorcy nieobeznanego bądź słabo obeznanego z problematyką średniowieczną jak i do bardziej wymagającego czytelnika, który oprócz solidnej porcji wiedzy otrzyma wskazówki i zachętę do dalszego zgłębiania tematu. Zainteresowany i dociekliwy odbiorca będzie mógł skorzystać z bogatej, wielojęzycznej bibliografii. Uwzględnienie licznych i rozmaitych opracowań, obejmujących również najnowszą literaturę przedmiotu, niewątpliwie podnosi wartość pracy. Autor rzetelnie i ciekawie wprowadza czytelnika w świat średniowiecznej Francji, ukazując wydarzenia historyczne, bez których zrozumienie poezji Tybalda z Szampanii byłoby niemożliwe, tłumacząc i wyjaśniając niejednokrotnie trudne i zawiłe kwestie, związane z cywilizacją, kulturą i literaturą średniowiecza. Dużym walorem książki są zamieszczone w części wprowadzającej wyjątki z średniowiecznych tekstów źródłowych, zarówno kronik jak i utworów o charakterze fikcyjnym, ilustrujące i ubarwiające wywód autora i pozwalające czytelnikowi na żywy kontakt z dawną literaturą, do czego przyczynia się piękny autorski przekład. Warto podkreślić również interdyscyplinarny charakter monografii, w której autor umiejętnie łączy wiedzę historyczną i literacką ze swoimi kompetencjami historyka sztuki. Wreszcie, lecz zgodnie z regułą „last but not least”, należy podkreślić niebagatelną wartość zamieszczonych w książce przekładów pieśni Tybalda z Szampanii, poety dotąd znanego polskiemu czytelnikowi przede wszystkim z przekładu jednej z jego najbardziej sławnych pieśni „Aussi comme unicorne sui”, zamieszczonego w kanonicznej Antologii poezji francuskiej pod redakcją Jerzego Lisowskiego. Wybór w autorskim przekładzie Jacka Kowalskiego uzupełnia tę lukę. Na podkreślenie zasługuje umiejętny i przekonujący dobór utworów, dający czytelnikowi możliwie pełny i różnorodny obraz twórczości truwera. Obok pieśni miłosnych czytelnik znajdzie pieśni krucjatowe, a obok utworów o charakterze religijnym – utwory satyryczne. Oprócz pieśni, reprezentowane są też inne gatunki literackie, uprawiane przez poetę, takie jak pastorela, tensona, sirwentes. Wartością tej antologii poetyckiej jest jej dwujęzyczność, gdyż zestawienie polskich przekładów z tekstami w ich oryginalnym brzmieniu będzie użyteczne dla wszystkich znających lub studiujących język francuski, ze szczególnym uwzględnieniem studentów romanistyki.

Bardzo wysoko oceniam książkę Jacka Kowalskiego. Monografia wpisuje się w najlepszą tradycję opracowań w języku polskim, reprezentowaną przez tak wybitnych polskich romanistów jak Edward Porębowicz, Zygmunt Czerny czy Mieczysław Brahmer, a w ostatnich latach profesor Anna Drzewicka, niestrudzona propagatorka literatury francuskiego średniowiecza, której Jacek Kowalski okazuje się godnym kontynuatorem i następcą.

Anna Loba

----- 

Drogi Czytelniku, prenumerata to potrzebna forma wsparcja pracy redakcji "Christianitas", w sytuacji gdy wszystkie nasze teksty udostępniamy online. Cała wpłacona kwota zostaje przeznaczona na rozwój naszego medium, nic nie zostaje u pośredników, a pismo jest dostarczane do skrzynki pocztowej na koszt redakcji. Co wiecej, do każdej prenumeraty dołączamy numer archiwalny oraz książkę z Biblioteki Christianitas. Zachęcamy do zamawiania prenumeraty już teraz. Wszystkie informacje wszystkie informacje znajdują się TUTAJ.