W roku stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości publikujemy kolejne rozdziały książki Pawła Milcarka "Polska chrześcijańska. Kamienie milowe". Książkę można kupić w księgarnii Wydawnictwa Dębogóra.

Chrześcijaństwo jest religią Słowa – i słowo odgrywa dużą rolę w jego przekazie. Była już wyżej mowa o tym jak w średniowieczu zaczęła rozkwitać polska pieśń nabożna – słowo śpiewane. Teraz zwróćmy uwagę na polską książkę religijną – ale mając na uwadze samą „Księgę nad księgami”.

Pierwsze całościowe przekłady polskie Pisma Świętego powstały w dobie reformacji. Palma pierwszeństwa należy tu do katolickiej Biblii Leopolity z 1561 roku, jednak jest to tłumaczenie z łaciny. Zwolennicy protestanckich nurtów wyznaniowych chrześcijaństwa woleli tłumaczyć z języków oryginalnych (hebrajskiego, aramejskiego i greckiego). I tak w roku 1563 ukazała się ariańsko-kalwińska Biblia brzeska (inaczej: Radziwiłłowska), w 1570-1572 – ariańska Biblia nieświeska, a w 1632 – Biblia gdańska opracowana wspólnie przez braci czeskich i kalwinistów, a przyjęta następnie także przez luteranów.

Podczas gdy aż do lat 70. wieku XX głównym przekładem używanym przez polskich protestantów pozostawała Biblia gdańska, polscy katolicy korzystali przez trzysta kilkadziesiąt lat z tzw. Biblii Wujka, czyli z wydanego w całości po raz pierwszy w roku 1599 przekładu sporządzonego przez jezuitę ks. Jakuba Wujka z łaciny (choć nie bez porównywania z tekstem hebrajskim i greckim). Zatem można powiedzieć, że te dwa przekłady, używane przez setki lat złożyły się – w różnym stopniu – na to jak tekst biblijny został przyjęty i zrozumiany w mentalności polskich chrześcijan.

Połóżmy jeszcze obok Biblii inną lekturę religijną, popularną i sugestywną: Żywoty Świętych Starego i Nowego Zakonu w opracowaniu innego jezuity, księdza Piotra Skargi. Wydane po raz pierwszy w 1579, miały osiem wydań jeszcze za życia autora. Bardzo często wydawane, czytane w szkołach jako lektura obowiązkowa (do czasu reformy Komisji Edukacji Narodowej), Żywoty Skargi były aż do XIX wieku bodaj najpopularniejszą polską książką. Adam Mickiewicz nazwał je „najpoetyczniejszym dziełem polskim”, a opinia ta oddawała powszechny zachwyt nad walorami literackimi utworu. Traktowane po części jako literatura dewocyjna, a po części – jako pomnik języka polskiego, Żywoty Świętych były także lekturą katalizującą świadomościowe przebudzenie wsi polskiej w końcu XIX wieku. W każdym razie pozostawały przez wieki lekturą propagującą szeroko, poprzez bardzo zróżnicowany materiał hagiograficzny ideał chrześcijańskiego doskonalenia, przemawiający do wszystkich stanów. Taka była intencja autora tego dzieła, zwierzana przez niego w przedmowie, dodanej przy dziewiątym wydaniu Żywotów:

Nie czytaj tych żywotów jako samą historję, abyś tylko wiedział; ale jako naukę i żywą Ewangelię, abyś się z niej do czynienia pokuty i dobrych uczynków pobudzał. Przeczytawszy obróć się do samego siebie, a mów: a ja coczynię? Czylim nie tej wiary co i ci? Czyli inszy Bóg mój, i Chrystus, przez któ­rego ci sobie takie dary jednali? Czylim ja nie z takiegoż ciała uczyniony co i orni? Czyli to nie jednej krwi ze mną bracia i synowie matki mojej? A zawsty­dzając się bardzo lenistwa swego, proś P. Boga jako Elizeusz, abyś miał dwoja­kiego ducha mistrzów twoich i braci rodzonej twojej; aby krew tegoż ojca i ma­tki w tobie także dzielna i mocna do cnót świętych zakwitnęła[1].

Paweł Milcarek

[1] Ks. P. Skarga, Żywoty Świętych Starego i Nowego Zakonu, t. I, Petersburg 1862, s. XXXV.